Morgoth
New member
Show Tv’nin Ay Üretim ile yıllardir yürüttüğü pazartesi prime time iş birliği son meyvesini verdi: “Üç Kuruş”. “İçeride” (2016) dizisinden beri belirli bir oyuncu takımı ve senaryo takımıyla yürütülen paydaşlık vardığı bu son noktada tematik manada da bir sefer daha mahalle fikrine sadık kalıyor. Senaryosunu Damla Serim ile romancı Murat Uyurkulak’ın yazdığı dizi, kenar mahalle telaffuzunu suyun akıp yatağını bulduğu bir çeteleşme düzleminde sunarken klasik addedebileceğimiz bir çatışmadan, devlet (emniyet) – getto (dizide, kendi kuralları olan küçük örgütlenme) çatışmasından besleniyor. Bu istikametiyle öncülü hikayelerden ayrıldığını söyleyebiliriz. “Çukur”, devleti çoklukla göstermezken bir devlet sıkıntısını (organize hatalar ve asayişi) işleyen “İçeride”, “Köstebek” sinemasından uyarlanmıştı. Yani bir bakıma bu toprakların toplumsal dinamiklerini gereğince karşılamıyordu. “Üç Kuruş” ise 2000’ler İstanbul’undaki dönüşümü öne çıkararak “bıçkın mahalle”deki dönüşümü hatırlatıyor.
2000’LER: KENT KRİZİ VE DÖNÜŞÜM
2000’lerin birinci çeyreğinde, kabaca tabir edersek İstanbul’da bir kent krizi yaşandığını söyleyebiliriz ve bunu söylemiş olduğimizde abartmış olmayız, en çok “hangi periyot yaşanmıyor” itirazı yükselir. Gerçekten de İstanbul, aldığı göçle, endüstrisi, geçim korkusunu kristalize eden tarafı, cümbüş külçeşidinin daima değişmesi ve yerelin merkezdeki toplumsal yaşama ilişme eforuyla her daim kora kor bir çabaya konut sahipliği yapıyor. Bilhassa Cumhuriyet, payitahttan kamuya açılmış bir İstanbul’a geçiş fırsatı yarattığı için ivme kazandırmış. Lakin 2000’ler, Menderes’in yıkarak modernize ettiği kenti öteki bir boyuta taşıyor. Şöyle bir taradığımızda mutenalaştırma/soylulaştırma değerlendirmesi altında bu sıkıntıyı irdeleyen, birçok da birbirine benzeyen yığınla kaynak bulabiliriz. Anahtar söz soylulaştırma… Yıkımın yağmaya evrildiği, vaktin geçmişe nazaran süratli aktığı bir devir 2000’ler. Olağan birtakım semtlere sembolik bir mana yükleniyor. Her iki yakada Sulukule ve Fikirtepe başta gelmek üzere Fener-Balat, Tarlabaşı, Tophane vs. Bu semtlere yıllar geçtikçe yenileri ekleniyor. Bazılarında dönüşüm tamamlanıp yağmaya doyulurken bazıları diğer baharları bekliyor, ortada kalıyor.
Bu son dönüşüm sermayenin kent ortasındaki varlığını büyütme telaşına göbekten bağlı, ötürüsıyla kent genişlerken bir kültürel belleği, tarihi olan ve “şehrin göbeği” biçiminde anabileceğimiz semtler de birer birer yutuluyor veyahut “değerleniyor”. Sermaye sınıfının sanayicisi bir yandan üretimi kent dışına yönlendirirken bir yandan gayrimenkul yatırımına, kurumsallaşmaya istek ediyor ve “değerli topraklar üzerinde” adeta bir yay üzere örgütlenerek gerildikçe geriliyor, kuşattıkça kuşatıyor. Endüstrici olmayanı ise rantını nerede bulursa oraya çullanıyor. Hizmet dalını genişletiyor, rezidans tipi meskenler inşa ediyor, örneğin bir çatı katını güzelleyerek görünüm, dahası hükmetme saplantısı satıyor: Penthouse daire, loft daire… Kulağa ne beğenilen geliyor! Sonuçta kentin orta yerinden sermaye fayları geçiyor diyebiliriz. Bu dönüşüm ve yağma stratejisi siyasi iktidar tarafınca şartsız desteklenince bir ortada kalmışlık sorunu doğuyor. Hani eskinin “şehre gelmiş ancak kentli olamamış, köylü de kalmamış” modeli “hayal satmış/ekmiş lakin gerçeği dahi biçememiş” bir hal alıyor.
EĞLENCELİ MAHALLENİN DÜŞÜŞÜ YA DA KENTİN SAFRASI OLARAK MAHALLE
Kent kültüründeki bu sarsıntının televizyon işlerine hatta sinemaya yansıması da çok çarpıcı… 70’lerde geçen “Ağır Roman” 97’de sinemaya çekildiğinde suça yaslanan, ötekiyi işleyen lakin içten içe yargılamayan bir çizgideydi. halbuki 2000’lerde, Ak Parti iktidarı da niyetini açıkça aşikâr ettikten daha sonra şov dünyası eline tokmağı aldı ve yoksul-emekçi mahalleler hatayla özdeşleştirildi. Hollywood ağzıyla söylersek kentin safrası’ydı bu mahalleler… “Başka Semtin Çocukları” (2008), “Kara Köpekler Havlarken” (2009), “Bornova Bornova” (2009) vs. sinemada, fakir, işsiz-güçsüz, tertibin dışladığı ve artık kemiğine dek sıyırdığı bir mahalle sundu. Bir bakıma gündüzleri sömürülen kenar mahalle, geceleri aç yatmaya terk ediliyordu. Nazım Hikmet’in Türkiye Emekçi Sınıfına Selam şiirinde geçen “gündüzlerinde sömürülmeyen, gecelerinde aç yatılmayan” dizeleri hayal olmuştu.
Televizyondaki değişim ise samimi ve eğlenceli mahalleyi gündemden uzaklaştırdı. 2000’lerde maliyeti düşüren ve senaryoda sıradanlik arayan sitcom biçimi kesime hakim olunca mahalle güldürüleri azalıp parmakla sayılacak kerteye vardı. “İkinci Bahar”, “Ekmek Teknesi”, devamında “Geniş Aile”, “Leyla ile Mecnun” vb. üretimler başarılı örneklerden sayılabilir. Bir orta Atv periyot işi yapmaya çalıştı, 90’lar mahallesini vererek bir taşla iki kuş vurmak istedi. Sınıfları kaynaşmış, periyodun tanınan külçeşidini dolu dizgin yansıtan bir mahalleydi bu lakin tutmadı. Görüldü ve emin olundu ki tasfiye edilen fakir mahalle, daha geniş sözle “geleneksel yaşam” şartları televizyon için cazibesini yitirmiş. Dahası kentin artık aktüel meseleleri var. Her “sıcak-samimi” semtin giderek metropolden bir izdüşüm halini alması muhakkak güzergahlara sıkışan, denetim edilebilen isimli hadiseleri satha yaydı ve dönüşümün kent trafiğine tesiri kabahatin patlayıp etrafa sıçraması oldu. İşsizlik ve güvencesizliğin eşlik ettiği bu sıçramaya televizyon kayıtsız kalamazdı. Müzikçi Emrah’ın rol aldığı ve bir daha bir mahalle sorunu olarak değerlendirebileceğimiz “Yasak Sokaklar” (1993) nasıl çeteleşme eğilimini işlediyse yakın devir televizyon işleri de organize suça ve (daha da) kenara itilen bıçkın mahalleye yöneldi.
HER DÜĞÜNÜN OYNAYANI HER CENAZENİN AĞLAYANI TELEVİZYON
Farklı bir denklem var aslında. 90’larda mahalle samimiyetine yaslanan diziler çözülmeye yüz tutmuş bir kültürü yansıtıyordu, öbür deyişle çabucak hemen ayırdına varılmamış bir hasreti… Kentte mahalle çözülüyor, dinamiklerini yitiriyordu ancak samimi mahalle hikayeleri (salt “Perihan Abla”yı, “Süper Baba”yı düşünmeyin, “Ağır Roman”ı da buraya alabiliriz) “hâlâ bitmedi, umudunuzu yitirmeyin” bildirisi veriyordu. aslına bakarsan “Ekmek Teknesi” de “Milenyum’dayız yahu, kaldı mı bu biçimde mahalle” noktasına varmıştı.
Günümüze gelirsek mahalleyi suça batıran anlatılar tasfiye edilen bıçkın mahallenin direnişini sergiliyor. Evet, kentin göbeği kaybedildi lakin yoksulluk ve cürüm sürece eğilimi katbekat arttı. Aidiyet hissi zedelenen Getto göbekten uzaklaştıkça hasret duymuyor, öfkeleniyor. Bu öfkeyi en çıplak haliyle Şanzalize Kafe meselade nazaranbiliriz. Gaziosmanpaşa’daki kafe her ne kadar Paris’i “hedef alıyor” görünse de zati kesimi olduğu kente uzaklığını vurguluyor. Lakin bu öfkeyi daha yıkıcı, suça dönük bir düzlemde okumak mümkün: İtilip çekilenlerin çetecilik faaliyetlerinde. “İçeride”nin mafya babasına biat etmiş mahallesi, “Çukur”un racon bilen aileye varını ağırı sunan mahallesi ve olağan olarak “Üç Kuruş”un “şehir ortasında şehir” efsanesini anımsatıp kolektif hayatı yücelten, öndere bağlılığı es geçmeyen kapalı kültür mahallesi… Bu mahalle dizileri güldürü anlatılarına materyal verecek tipten samimiyetini, burada kastedildiği manasıyla naifliğini yitirmiş, hayatta kalma savaşı veren yerlerde geçiyor. Sulukule dönüştü, Fikirtepe büyük ölçüde dönüştü, Tarlabaşı tarumar edildi. “Çukur”un çekildiği Ayvansaray-Balat da bu çılgın taarruzdan hissesini aldı. Kültürlerinden dolayı göçebe yaşama ahenk sağlayan Çingeneler yurtlarından sürüldükçe güzelden düzgüne taşınabilir bir yaşama karar giydiler. Üstelik son devirde birçoğunun geçim kaynağı olan kâğıt toplama işine çökmek isteyenler türedi, malum. Tüm göstergeler racon sahibi, bıçkın mahallenin tasfiye edildiği tarafında…
AY İMAL RACON KESİYOR!
Geçenlerde İBB’ye ilişkin resmi hesaptan bir tweet atıldı ve uzun müddettir nargile kafe olarak gasbedilmiş bir sarnıcın sanat galerisine dönüştürüleceği müjdelendi! Bu tweet -ilgisiz gözükse de- kaybedeni ve kaybedileni her daim sömüren televizyonun birkaç yıldır niye “suçlu fakat hâlâ ayakta mahalle”ye yöneldiğini açıklar nitelikte… Tarihi yapıtı sömüren mafyatik anlayış ve mevzubahis dönüşümün Bebek üzere esasen nezih bir semtte yaşanması bir yana propaganda gereci yapılan icraat kente bakışı da özetliyor. Tweet’in görselinde Doğululuğu tabir eden nargile kafe çarpıyı yerken on yıllardır kente kazandırılmak istenen o Batılı çehrenin simgesi sayabileceğimiz sanat galerisi tiki kapıyor! halbuki kamunun her ikisine erişimi de pek güç. Daha çok bir kültürel çaba var ortada ve televizyonun bu şenlikli çekişmeyi atlaması düşünülemez. Pekala, televizyon nasıl bir yol izledi? Hatalı barınağı mahalle birincinin egzajere edilerek verildi. TRT’de izlediğimiz “Şubat” eski vasfını yitirmiş mahalleyi değilse de eski vasıflarıyla doruktan tırnağa çatışan alternatif bir mahalleyi işledi. Devamında kağıt toplayıcıları gördük “Edho”da, “kimsesizler”di onlar. Ve elbet Ay Üretim’in dizileri… “İçeride”de Kebapçı Celal’in adanmış mahallesi, “Çukur”da şahsen diziye ismini veren kriminal mahalle… “Üç Kuruş”, bu mahalle’ye kültürel ögeler katarak Roman bir yorum çıkarıyor.
ÜÇ KURUŞ’LUK HAYATLAR
Dizinin birinci kısmı yayınlandı, kabaca karakterlerin tanıtıldığı kurulacak bağlantıların, girilecek çatışmaların fragmanı sayabileceğimiz bir kısım izledik ve bana kalırsa biraz da baş karışıklığı vardı. Ezilen-dışlanan Roman söylemi yüzeysel, kör göze parmak dururken, idealist polisin çıkışları yer yer muhalif bir damardan ilerledi. Bu ülkede boyun eğmenin kolaylığına işaret eden genç komiser, toplumsal durumumuza da tenkit getirdi.
“Üç Kuruş”un konusuna değinelim. Babasız büyümüş, amiri Halit’i baba bilmiş Efe (Ekin Koç) tuttuğunu koparan, gerektiğinde amirine efelenen bir organize polisidir. Uzun müddettir Roman mafya önderi Kartal’ın (Uraz Kaygılaroğlu) peşindedir. Açığını kollayıp vakit zaman yerlerine baskınlar yapmaktadır. Kartal ise mahallesinde adeta kral üzeredir. Doğal bir önderdir, sırf kabahat şebekesini yönetmez hem de mahallenin de janti ve kudretli ağabeyidir. Kartal’ın çetesi yasa dışı bahisten merdivenaltı kumarhaneye, geçersiz içkiye, kalpazanlığa dek her iş kolunda faaliyet göstermektedir. Bu dünyada Mesut ve Nezih üzere rakipleri de vardır. Dahası Kartal bunların içinde büyüyüp güçlenmiş, kendi örgütünü kurmuştur.
Efe tarafınca bakıldığındaysa halkın ortasında yaşamasına rağmen azılı bir halk düşmanıdır Kartal. Onunla birlikte kim var ise halka hizmet ediyormuş görünüp çıkarını kollamaktadır. Bu “dışarıdan bakış” devletin resmi siyasetini da yansıtmaktadır. Hukuk Kartal’ı salarken hatası üstüne alanleri kodese tıkmakta ve bir saat üzere tıkır tıkır kuvvetliden yana işlemektedir. İkili içindeki bildik rekabet hatta tatlı sert süren diyalog bir seri katilin arka arda işlediği cinayetlerle diğer bir boyuta taşınır. Uzun sap bağlamasıyla türkü barda sahne alan utangaç İrfan (Diren Polatoğulları) ıssız yollarda takip ettiği araçlara çarparak hedefine ulaşmakta, inip hasarı denetim edenleri tek tek avlamaktadır. Katil kendini takip eden Halit Amiri de öldürünce Efe belgeyi şahsileştirir. Ama birinci kısım sonunda görürüz ki cinayetler İrfan için de şahsidir, onun da Roman mahallesi sakinleriyle bir hesabı vardır.
Hikayeyi basitçe aktarabiliyorsak bunda Ay Üretim’in hissesini yadsıyamayız. Pazartesi akşamları kenar mahalle şiddetini konutumuzun salonuna taşımayı bakılırsav edinmiş Ay İmal, bir daha sade bir anlatıyla çıkıyor karşımıza. Temel bir çatışma… Güç çatışması… Bu çatışma benzemezlerin imkânsız aşk kıssalarıyla örülecek, Kartal’ın kardeşi Leyla (Aslıhan Malbora) ile polis Ege yahut Kartal ile rakip mafya Nezih’in kızı Bahar (Nesrin Cavadzade) aşka düşecekler muhakkak ki. bir daha cürmün aşağıdan üste seyri işlenirken devletin yettiği ve yetmediği yerler sergilenecek. Hikayeyi özetlemekle kalmıyor, gidişatı da az fazlaca kestiriyoruz doğrusu. Olağan bu noktada seri katilin x faktör olduğunu belirtmek lazım. İrfan niye cesetlerin üzerine üç kuruş atıyor? niye cinayet işliyor, travmaları neler? “Üç Kuruş” bu açıdan iki ayaklı bir dizi… Bir ayağı hikayenin geçtiği renkli Roman mahallesindeyken, öteki ayağı ezilip dışlanan bir karakterin (seri katilin) hırçınlığını aydınlatabileceğimiz geçmişine uzanıyor.
ROMAN’IN R’Sİ, DEVLETİN D’Sİ VE BİRTAKIM KESME İŞARETLERİ, BİRTAKIM TÜMSEKLER
“Üç Kuruş”, hangisinin büyük yazıldığı sorusuna yanıt arar bir manzarada başladı. Roman mahallesinin kendi kuralları mı galip gelecek yoksa devletin kanunları mı? Tam ortaya, kesme işareti niyetine seri cinayetler kullanılmış. Hal bu biçimde olunca temel bir çatışma, standart bir hikayenin birtakım aksilikleri da yansıyor. Karton tipler var örneğin. Romanların şen şakrak ömürleriyle tezat düşen bir polis müdürü… aslına bakarsan dizilerimizdeki polis müdürleri daima tıpkı. Sarkık bıyık veyahut göbek, olmadı ikisi birden… İstisnasız azarlar ve belgeleri kapatır bir ses tonu… Uzunluktan boya cam, geniş mi geniş, holding idare katına benzeyen bir makam odasında ama polislerle de iç içe… çabucak hemen birinci kısımda ölerek diziden ayrılan Halit (Ercan Kesal), geride kanser hastası eşini bırakıyor. Halit de babacan ve vaktinde Efe’nin yürüdüğü yollardan yürümüş, bir yere varamamış bir tipleme. özetlemek gerekirsesı o da işlenmemiş. Ezik polis Batu (Aytaç Uşhun) ise her an her yere kayabilecek cıva üzere bir kompozisyon. İş birliği de yapabilir, kahraman da olabilir.
Anlatıda suratı kesen bu tümseklere rağmen Roman mahallesi Çıngıraklı’daki hayat sırıtmıyor. Gerçi burada da kültürlerine pek hakim olmadığından görüşüm boşa düşmekte. Kulaktan dolma, derme çatma bilgiler ışığında yapıyorum “sırıtmadığı” yorumunu. On bir yaşıma kadar Fener-Balat’ta yaşadım ve o periyot Çingenelere komşuluk ettim lakin gerek o bölgenin saf bir Roman yerleşimi olmayışı gerek çocuk aklımla kültürlerini kavrayamayışım ister istemez ara koyuyor. ötürüsıyla dizide karşımıza çıkan isimli tıp doktorunu anmak istiyorum. “Biz Romanlar okursak hekim da çıkarız” diyerek bir çeşit ulusa sesleniş konuşması gerçekleştiriyor lakin bu didaktik usulün ötesinde “üç kuruşun bizde manası yoktur” deyişi, kestirip atabilmesi kıymetli bir noktaya işaret ediyor. Bu kamplaşmış, ötesi berisi belirlenmiş toplumda “bizler” (biz olmaya zorlananlar) Çingenelere, Elekçilere, Şoparlara, Romanlara idealist polis Efe’nin gözünden bakmasak bile (bakmadığımızda bile) “onlar”ı onlar kadar âlâ tanıyamıyoruz. Tahminen Romanların kendilerini anlatma savındaki diziyi eleştirmeleri, eksiği gediği saptamaları açıklayıcı olur. Yazacaklardır da. Kendi adıma merakla bekliyorum.
2000’LER: KENT KRİZİ VE DÖNÜŞÜM
2000’lerin birinci çeyreğinde, kabaca tabir edersek İstanbul’da bir kent krizi yaşandığını söyleyebiliriz ve bunu söylemiş olduğimizde abartmış olmayız, en çok “hangi periyot yaşanmıyor” itirazı yükselir. Gerçekten de İstanbul, aldığı göçle, endüstrisi, geçim korkusunu kristalize eden tarafı, cümbüş külçeşidinin daima değişmesi ve yerelin merkezdeki toplumsal yaşama ilişme eforuyla her daim kora kor bir çabaya konut sahipliği yapıyor. Bilhassa Cumhuriyet, payitahttan kamuya açılmış bir İstanbul’a geçiş fırsatı yarattığı için ivme kazandırmış. Lakin 2000’ler, Menderes’in yıkarak modernize ettiği kenti öteki bir boyuta taşıyor. Şöyle bir taradığımızda mutenalaştırma/soylulaştırma değerlendirmesi altında bu sıkıntıyı irdeleyen, birçok da birbirine benzeyen yığınla kaynak bulabiliriz. Anahtar söz soylulaştırma… Yıkımın yağmaya evrildiği, vaktin geçmişe nazaran süratli aktığı bir devir 2000’ler. Olağan birtakım semtlere sembolik bir mana yükleniyor. Her iki yakada Sulukule ve Fikirtepe başta gelmek üzere Fener-Balat, Tarlabaşı, Tophane vs. Bu semtlere yıllar geçtikçe yenileri ekleniyor. Bazılarında dönüşüm tamamlanıp yağmaya doyulurken bazıları diğer baharları bekliyor, ortada kalıyor.
Bu son dönüşüm sermayenin kent ortasındaki varlığını büyütme telaşına göbekten bağlı, ötürüsıyla kent genişlerken bir kültürel belleği, tarihi olan ve “şehrin göbeği” biçiminde anabileceğimiz semtler de birer birer yutuluyor veyahut “değerleniyor”. Sermaye sınıfının sanayicisi bir yandan üretimi kent dışına yönlendirirken bir yandan gayrimenkul yatırımına, kurumsallaşmaya istek ediyor ve “değerli topraklar üzerinde” adeta bir yay üzere örgütlenerek gerildikçe geriliyor, kuşattıkça kuşatıyor. Endüstrici olmayanı ise rantını nerede bulursa oraya çullanıyor. Hizmet dalını genişletiyor, rezidans tipi meskenler inşa ediyor, örneğin bir çatı katını güzelleyerek görünüm, dahası hükmetme saplantısı satıyor: Penthouse daire, loft daire… Kulağa ne beğenilen geliyor! Sonuçta kentin orta yerinden sermaye fayları geçiyor diyebiliriz. Bu dönüşüm ve yağma stratejisi siyasi iktidar tarafınca şartsız desteklenince bir ortada kalmışlık sorunu doğuyor. Hani eskinin “şehre gelmiş ancak kentli olamamış, köylü de kalmamış” modeli “hayal satmış/ekmiş lakin gerçeği dahi biçememiş” bir hal alıyor.
EĞLENCELİ MAHALLENİN DÜŞÜŞÜ YA DA KENTİN SAFRASI OLARAK MAHALLE
Kent kültüründeki bu sarsıntının televizyon işlerine hatta sinemaya yansıması da çok çarpıcı… 70’lerde geçen “Ağır Roman” 97’de sinemaya çekildiğinde suça yaslanan, ötekiyi işleyen lakin içten içe yargılamayan bir çizgideydi. halbuki 2000’lerde, Ak Parti iktidarı da niyetini açıkça aşikâr ettikten daha sonra şov dünyası eline tokmağı aldı ve yoksul-emekçi mahalleler hatayla özdeşleştirildi. Hollywood ağzıyla söylersek kentin safrası’ydı bu mahalleler… “Başka Semtin Çocukları” (2008), “Kara Köpekler Havlarken” (2009), “Bornova Bornova” (2009) vs. sinemada, fakir, işsiz-güçsüz, tertibin dışladığı ve artık kemiğine dek sıyırdığı bir mahalle sundu. Bir bakıma gündüzleri sömürülen kenar mahalle, geceleri aç yatmaya terk ediliyordu. Nazım Hikmet’in Türkiye Emekçi Sınıfına Selam şiirinde geçen “gündüzlerinde sömürülmeyen, gecelerinde aç yatılmayan” dizeleri hayal olmuştu.
Televizyondaki değişim ise samimi ve eğlenceli mahalleyi gündemden uzaklaştırdı. 2000’lerde maliyeti düşüren ve senaryoda sıradanlik arayan sitcom biçimi kesime hakim olunca mahalle güldürüleri azalıp parmakla sayılacak kerteye vardı. “İkinci Bahar”, “Ekmek Teknesi”, devamında “Geniş Aile”, “Leyla ile Mecnun” vb. üretimler başarılı örneklerden sayılabilir. Bir orta Atv periyot işi yapmaya çalıştı, 90’lar mahallesini vererek bir taşla iki kuş vurmak istedi. Sınıfları kaynaşmış, periyodun tanınan külçeşidini dolu dizgin yansıtan bir mahalleydi bu lakin tutmadı. Görüldü ve emin olundu ki tasfiye edilen fakir mahalle, daha geniş sözle “geleneksel yaşam” şartları televizyon için cazibesini yitirmiş. Dahası kentin artık aktüel meseleleri var. Her “sıcak-samimi” semtin giderek metropolden bir izdüşüm halini alması muhakkak güzergahlara sıkışan, denetim edilebilen isimli hadiseleri satha yaydı ve dönüşümün kent trafiğine tesiri kabahatin patlayıp etrafa sıçraması oldu. İşsizlik ve güvencesizliğin eşlik ettiği bu sıçramaya televizyon kayıtsız kalamazdı. Müzikçi Emrah’ın rol aldığı ve bir daha bir mahalle sorunu olarak değerlendirebileceğimiz “Yasak Sokaklar” (1993) nasıl çeteleşme eğilimini işlediyse yakın devir televizyon işleri de organize suça ve (daha da) kenara itilen bıçkın mahalleye yöneldi.
HER DÜĞÜNÜN OYNAYANI HER CENAZENİN AĞLAYANI TELEVİZYON
Farklı bir denklem var aslında. 90’larda mahalle samimiyetine yaslanan diziler çözülmeye yüz tutmuş bir kültürü yansıtıyordu, öbür deyişle çabucak hemen ayırdına varılmamış bir hasreti… Kentte mahalle çözülüyor, dinamiklerini yitiriyordu ancak samimi mahalle hikayeleri (salt “Perihan Abla”yı, “Süper Baba”yı düşünmeyin, “Ağır Roman”ı da buraya alabiliriz) “hâlâ bitmedi, umudunuzu yitirmeyin” bildirisi veriyordu. aslına bakarsan “Ekmek Teknesi” de “Milenyum’dayız yahu, kaldı mı bu biçimde mahalle” noktasına varmıştı.
Günümüze gelirsek mahalleyi suça batıran anlatılar tasfiye edilen bıçkın mahallenin direnişini sergiliyor. Evet, kentin göbeği kaybedildi lakin yoksulluk ve cürüm sürece eğilimi katbekat arttı. Aidiyet hissi zedelenen Getto göbekten uzaklaştıkça hasret duymuyor, öfkeleniyor. Bu öfkeyi en çıplak haliyle Şanzalize Kafe meselade nazaranbiliriz. Gaziosmanpaşa’daki kafe her ne kadar Paris’i “hedef alıyor” görünse de zati kesimi olduğu kente uzaklığını vurguluyor. Lakin bu öfkeyi daha yıkıcı, suça dönük bir düzlemde okumak mümkün: İtilip çekilenlerin çetecilik faaliyetlerinde. “İçeride”nin mafya babasına biat etmiş mahallesi, “Çukur”un racon bilen aileye varını ağırı sunan mahallesi ve olağan olarak “Üç Kuruş”un “şehir ortasında şehir” efsanesini anımsatıp kolektif hayatı yücelten, öndere bağlılığı es geçmeyen kapalı kültür mahallesi… Bu mahalle dizileri güldürü anlatılarına materyal verecek tipten samimiyetini, burada kastedildiği manasıyla naifliğini yitirmiş, hayatta kalma savaşı veren yerlerde geçiyor. Sulukule dönüştü, Fikirtepe büyük ölçüde dönüştü, Tarlabaşı tarumar edildi. “Çukur”un çekildiği Ayvansaray-Balat da bu çılgın taarruzdan hissesini aldı. Kültürlerinden dolayı göçebe yaşama ahenk sağlayan Çingeneler yurtlarından sürüldükçe güzelden düzgüne taşınabilir bir yaşama karar giydiler. Üstelik son devirde birçoğunun geçim kaynağı olan kâğıt toplama işine çökmek isteyenler türedi, malum. Tüm göstergeler racon sahibi, bıçkın mahallenin tasfiye edildiği tarafında…
AY İMAL RACON KESİYOR!
Geçenlerde İBB’ye ilişkin resmi hesaptan bir tweet atıldı ve uzun müddettir nargile kafe olarak gasbedilmiş bir sarnıcın sanat galerisine dönüştürüleceği müjdelendi! Bu tweet -ilgisiz gözükse de- kaybedeni ve kaybedileni her daim sömüren televizyonun birkaç yıldır niye “suçlu fakat hâlâ ayakta mahalle”ye yöneldiğini açıklar nitelikte… Tarihi yapıtı sömüren mafyatik anlayış ve mevzubahis dönüşümün Bebek üzere esasen nezih bir semtte yaşanması bir yana propaganda gereci yapılan icraat kente bakışı da özetliyor. Tweet’in görselinde Doğululuğu tabir eden nargile kafe çarpıyı yerken on yıllardır kente kazandırılmak istenen o Batılı çehrenin simgesi sayabileceğimiz sanat galerisi tiki kapıyor! halbuki kamunun her ikisine erişimi de pek güç. Daha çok bir kültürel çaba var ortada ve televizyonun bu şenlikli çekişmeyi atlaması düşünülemez. Pekala, televizyon nasıl bir yol izledi? Hatalı barınağı mahalle birincinin egzajere edilerek verildi. TRT’de izlediğimiz “Şubat” eski vasfını yitirmiş mahalleyi değilse de eski vasıflarıyla doruktan tırnağa çatışan alternatif bir mahalleyi işledi. Devamında kağıt toplayıcıları gördük “Edho”da, “kimsesizler”di onlar. Ve elbet Ay Üretim’in dizileri… “İçeride”de Kebapçı Celal’in adanmış mahallesi, “Çukur”da şahsen diziye ismini veren kriminal mahalle… “Üç Kuruş”, bu mahalle’ye kültürel ögeler katarak Roman bir yorum çıkarıyor.
ÜÇ KURUŞ’LUK HAYATLAR
Dizinin birinci kısmı yayınlandı, kabaca karakterlerin tanıtıldığı kurulacak bağlantıların, girilecek çatışmaların fragmanı sayabileceğimiz bir kısım izledik ve bana kalırsa biraz da baş karışıklığı vardı. Ezilen-dışlanan Roman söylemi yüzeysel, kör göze parmak dururken, idealist polisin çıkışları yer yer muhalif bir damardan ilerledi. Bu ülkede boyun eğmenin kolaylığına işaret eden genç komiser, toplumsal durumumuza da tenkit getirdi.
“Üç Kuruş”un konusuna değinelim. Babasız büyümüş, amiri Halit’i baba bilmiş Efe (Ekin Koç) tuttuğunu koparan, gerektiğinde amirine efelenen bir organize polisidir. Uzun müddettir Roman mafya önderi Kartal’ın (Uraz Kaygılaroğlu) peşindedir. Açığını kollayıp vakit zaman yerlerine baskınlar yapmaktadır. Kartal ise mahallesinde adeta kral üzeredir. Doğal bir önderdir, sırf kabahat şebekesini yönetmez hem de mahallenin de janti ve kudretli ağabeyidir. Kartal’ın çetesi yasa dışı bahisten merdivenaltı kumarhaneye, geçersiz içkiye, kalpazanlığa dek her iş kolunda faaliyet göstermektedir. Bu dünyada Mesut ve Nezih üzere rakipleri de vardır. Dahası Kartal bunların içinde büyüyüp güçlenmiş, kendi örgütünü kurmuştur.
Efe tarafınca bakıldığındaysa halkın ortasında yaşamasına rağmen azılı bir halk düşmanıdır Kartal. Onunla birlikte kim var ise halka hizmet ediyormuş görünüp çıkarını kollamaktadır. Bu “dışarıdan bakış” devletin resmi siyasetini da yansıtmaktadır. Hukuk Kartal’ı salarken hatası üstüne alanleri kodese tıkmakta ve bir saat üzere tıkır tıkır kuvvetliden yana işlemektedir. İkili içindeki bildik rekabet hatta tatlı sert süren diyalog bir seri katilin arka arda işlediği cinayetlerle diğer bir boyuta taşınır. Uzun sap bağlamasıyla türkü barda sahne alan utangaç İrfan (Diren Polatoğulları) ıssız yollarda takip ettiği araçlara çarparak hedefine ulaşmakta, inip hasarı denetim edenleri tek tek avlamaktadır. Katil kendini takip eden Halit Amiri de öldürünce Efe belgeyi şahsileştirir. Ama birinci kısım sonunda görürüz ki cinayetler İrfan için de şahsidir, onun da Roman mahallesi sakinleriyle bir hesabı vardır.
Hikayeyi basitçe aktarabiliyorsak bunda Ay Üretim’in hissesini yadsıyamayız. Pazartesi akşamları kenar mahalle şiddetini konutumuzun salonuna taşımayı bakılırsav edinmiş Ay İmal, bir daha sade bir anlatıyla çıkıyor karşımıza. Temel bir çatışma… Güç çatışması… Bu çatışma benzemezlerin imkânsız aşk kıssalarıyla örülecek, Kartal’ın kardeşi Leyla (Aslıhan Malbora) ile polis Ege yahut Kartal ile rakip mafya Nezih’in kızı Bahar (Nesrin Cavadzade) aşka düşecekler muhakkak ki. bir daha cürmün aşağıdan üste seyri işlenirken devletin yettiği ve yetmediği yerler sergilenecek. Hikayeyi özetlemekle kalmıyor, gidişatı da az fazlaca kestiriyoruz doğrusu. Olağan bu noktada seri katilin x faktör olduğunu belirtmek lazım. İrfan niye cesetlerin üzerine üç kuruş atıyor? niye cinayet işliyor, travmaları neler? “Üç Kuruş” bu açıdan iki ayaklı bir dizi… Bir ayağı hikayenin geçtiği renkli Roman mahallesindeyken, öteki ayağı ezilip dışlanan bir karakterin (seri katilin) hırçınlığını aydınlatabileceğimiz geçmişine uzanıyor.
ROMAN’IN R’Sİ, DEVLETİN D’Sİ VE BİRTAKIM KESME İŞARETLERİ, BİRTAKIM TÜMSEKLER
“Üç Kuruş”, hangisinin büyük yazıldığı sorusuna yanıt arar bir manzarada başladı. Roman mahallesinin kendi kuralları mı galip gelecek yoksa devletin kanunları mı? Tam ortaya, kesme işareti niyetine seri cinayetler kullanılmış. Hal bu biçimde olunca temel bir çatışma, standart bir hikayenin birtakım aksilikleri da yansıyor. Karton tipler var örneğin. Romanların şen şakrak ömürleriyle tezat düşen bir polis müdürü… aslına bakarsan dizilerimizdeki polis müdürleri daima tıpkı. Sarkık bıyık veyahut göbek, olmadı ikisi birden… İstisnasız azarlar ve belgeleri kapatır bir ses tonu… Uzunluktan boya cam, geniş mi geniş, holding idare katına benzeyen bir makam odasında ama polislerle de iç içe… çabucak hemen birinci kısımda ölerek diziden ayrılan Halit (Ercan Kesal), geride kanser hastası eşini bırakıyor. Halit de babacan ve vaktinde Efe’nin yürüdüğü yollardan yürümüş, bir yere varamamış bir tipleme. özetlemek gerekirsesı o da işlenmemiş. Ezik polis Batu (Aytaç Uşhun) ise her an her yere kayabilecek cıva üzere bir kompozisyon. İş birliği de yapabilir, kahraman da olabilir.
Anlatıda suratı kesen bu tümseklere rağmen Roman mahallesi Çıngıraklı’daki hayat sırıtmıyor. Gerçi burada da kültürlerine pek hakim olmadığından görüşüm boşa düşmekte. Kulaktan dolma, derme çatma bilgiler ışığında yapıyorum “sırıtmadığı” yorumunu. On bir yaşıma kadar Fener-Balat’ta yaşadım ve o periyot Çingenelere komşuluk ettim lakin gerek o bölgenin saf bir Roman yerleşimi olmayışı gerek çocuk aklımla kültürlerini kavrayamayışım ister istemez ara koyuyor. ötürüsıyla dizide karşımıza çıkan isimli tıp doktorunu anmak istiyorum. “Biz Romanlar okursak hekim da çıkarız” diyerek bir çeşit ulusa sesleniş konuşması gerçekleştiriyor lakin bu didaktik usulün ötesinde “üç kuruşun bizde manası yoktur” deyişi, kestirip atabilmesi kıymetli bir noktaya işaret ediyor. Bu kamplaşmış, ötesi berisi belirlenmiş toplumda “bizler” (biz olmaya zorlananlar) Çingenelere, Elekçilere, Şoparlara, Romanlara idealist polis Efe’nin gözünden bakmasak bile (bakmadığımızda bile) “onlar”ı onlar kadar âlâ tanıyamıyoruz. Tahminen Romanların kendilerini anlatma savındaki diziyi eleştirmeleri, eksiği gediği saptamaları açıklayıcı olur. Yazacaklardır da. Kendi adıma merakla bekliyorum.