Muhabir
New member
Getty ImagesThe Taliban appear to be on the brink of taking total control of Afghanistan
14 Kasım 2001’de, sevinç şovları yapan kalabalıkları yarıp gazeteci arkadaşlarımla Kabil’e girdiğimde, “Allah’a epeyce şükür geldiniz” diye bağırmıştı yaşlı bir adam.
Afganistan’da ABD’nin ve Batılı ülkelerin desteklediği Taliban tersi Kuzey İttifakı güçleri kentin etrafını kuşatmış, Taliban engellenmişti.
Beş yıl süren ve son periyotların en çok dinci diktatörlüğü olan idare sona ermişti.
Taliban idaresi altında Afganistan, her türlü aşırılığın karar sürebileceği bir kara delik haline gelmişti.
Usame bin Ladin ve El Kural hareketinin planladığı, ABD’nin New York ve Washington kentlerinde düzenlenen 11 Eylül hücumlarının üzerinden yalnızca iki ay geçmişti. bu biçimdelar, Taliban’ın bir daha bir güç olacağı hiç aklıma gelmezdi.
Artık de herkes bunun niçinlerini anlamaya çalışıyor. Fakat niye bulmak sıkıntı olmasa gerek.
Taliban 1996-2001 senelerında Afganistan’ı yönetmişti. Akabinde gelen Hamid Karzai ve Eşref Gani hükümetleri demokratik seçimlerle gelmişlerdi, ancak hiç kuvvetli idare olamadılar. Yolsuzluk daima en düzgün işleyen sistem oldu.
Lakin, Donald Trump ABD’de 2020 seçimleri öncesinde, ikinci devir seçilmek için dış siyasette başarılı bir adım atması gerektiğini ve Afganistan’daki uzun periyodik savaşa son vermenin bunu sağlayacağını düşünüp Amerikan askerlerini geri çekme sonucu almamış olsaydı bugün Eşref Gani hala sarayında ve Batı’dan gelmiş kıymetli aracıyla dolaşıyor olacaktı.
Tanıdığım bir epey Afgan siyasetçi ve gazeteci, ABD’nin Şubat 2020’de Katar’ın başşehri Doha’da Taliban’ın siyasi başkanlarıyla müzakerelerden çıkan sonuç karşısında dehşete düşmüştü. Yeni Lider Joe Biden’ın da orada alınan kararlara bağlı kalacağını açıklaması bu şaşkınlığı daha da artırdı.
BBCJohn Simpson 2001’de Afghanistan’da
Doha’da Taliban başkanları ne kadar ölçülü ve barışçıl görünse de, ne vaatlerde bulunsa da, alandaki Taliban savaşçılarının muahedenin detay olarak gördükleri kurallarına bağlı kalmayacakları konusunda ihtarlar yapılmıştı. O denli de oldu.
ABD, İngiltere ve öbür Batılı ülkeler askerlerini çekmeye başladıktan daha sonra, Afganistan genelinde Taliban savaşçıları iktidara oynadı. Mahkumların idam edilmesi haberleri bir kentten başkasına yayıldı ve paniğe yol açtı. Sonunda başşehir Kabil de buna teslim oldu. Yetkililer ve askerler kenti yahut ülkeyi terk etmek için havaalanına yığıldı.
Taliban tahminen de polis, asker ve kamu bakılırsavlilerinin nazaranvde kalması için yaptığı davetlere, kimseden intikam alınmayacağı istikametindeki yatıştırıcı vaatlerine sadık kalacak.
bir daha Batı’nın müdahalesine yol açacak bir şey yapmamanın daha inançlı olduğunu düşünecek tahminen.
Pekala, Taliban’ın denetimindeki bir Afganistan bu kere nasıl bir ülke olacak?
Getty ImagesCumartesi günü Kabil’de saatlerce uzun pasaport kuyruklarında bekleyen Afganlar
Buna dair elimizdeki tek ipucu Taliban’ın 1996’da (bir daha birkaç gün ortasında – Afganistan’da işler bu biçimde yürüyor) Ahmet Şah Mesut liderliğindeki ölçülü mücahitlerin idaresini devirip iktidarı aldığı ve beş yıl boyunca elinde tuttuğu periyoda ilişkin.
Taliban’ın iktidarda olduğu devirde Afganistan’da hayli vakit geçirdim ve çok ürkütücü buldum.
Her yerde en katı Şeriat kuralları geçerliydi; her insanın ortasında yapılan idamlar, taşlamalar, kırbaçlamalar yaygın bir biçimde uygulanıyordu.
Sokak kenarlarında toplanan ve etrafı gözetlemeyi kendilerine bakılırsav edinen kümeler, az epey Batı şekli giyinmiş bireylere, ayak bileği görünen erkeklere saldırıyordu.
Bayanlar lakin erkeklerden yazılı müsaade almışlarsa ve alışılmış ki burka ile sokağa çıkabiliyordu.
Bir defasında Taliban sıhhat bakanı Molla Baluç, hırsızların elini ve ayağını kesmek için kendisine cerrah vermemesinden dolayı Milletlerarası Kızılhaç Örgütü’nden yakınmış, bu işi kendisinin yapmak zorunda kaldığını anlatmıştı bana ve bundan zevk aldığı görünüyordu.
Getty ImagesKabil son senelerda bir daha inşa edilerek büyük bir dönüşüm geçirdi
Televizyona çalışmak kabus üzereydi; rastgele bir canlının fotoğrafını çekmek dini niçinlerle yasaklanmıştı; fotoğraflı kitap satan kitapçılar taarruza uğruyordu.
Yapabilenler kentten kaçmış ve birden fazla dükkan kapanmıştı.
Taliban’ın petrol ithalat edecek parası olmadığından, gece görülebilecek en parlak ışık, pencere önlerindeki mumlar, duyulabilecek en yüksek ses, terk edilmiş köpeklerin havlamalarıydı.
Çeşitli Afgan hükümetlerinin ve onların Batılı destekçilerinin başarısızlıklarına karşın, Taliban’ın çöküşünden daha sonra Kabil ve başka kentlerde ticaret canlandı.
Ömür standartları yükseldi. Bir vakit içinder boş olan caddeler otomobillerle doldu. Bilhassa kız çocuklarının gitmesiyle okullar canlılık kazandı; çünkü Taliban periyodunda kızların eğitim görmesi yasaktı. bir daha Taliban devrinde yasak olan müzik de her yerde duyulmaya başlandı.
Dört bir yanda yeni binalar inşa edildi. Kabil’e en son gittiğimde, 2001’de BBC’den arkadaşlarımla kaldığım yeri bile bulamadım. Tüm bölge bir daha inşa edilmişti.
Birden fazla Afgan, Taliban’ın iktidarı almasını kendileri ve ülkeleri için felaket olarak bakılırsacektir. Artık asıl soru şu: Taliban içgüdülerini izleyerek Afganistan’ı 20 yıl evvel yaptığı üzere radikal bir biçimde geçmişe mi taşıyacak, yoksa geçmişten ders aldı mı?
14 Kasım 2001’de, sevinç şovları yapan kalabalıkları yarıp gazeteci arkadaşlarımla Kabil’e girdiğimde, “Allah’a epeyce şükür geldiniz” diye bağırmıştı yaşlı bir adam.
Afganistan’da ABD’nin ve Batılı ülkelerin desteklediği Taliban tersi Kuzey İttifakı güçleri kentin etrafını kuşatmış, Taliban engellenmişti.
Beş yıl süren ve son periyotların en çok dinci diktatörlüğü olan idare sona ermişti.
Taliban idaresi altında Afganistan, her türlü aşırılığın karar sürebileceği bir kara delik haline gelmişti.
Usame bin Ladin ve El Kural hareketinin planladığı, ABD’nin New York ve Washington kentlerinde düzenlenen 11 Eylül hücumlarının üzerinden yalnızca iki ay geçmişti. bu biçimdelar, Taliban’ın bir daha bir güç olacağı hiç aklıma gelmezdi.
Artık de herkes bunun niçinlerini anlamaya çalışıyor. Fakat niye bulmak sıkıntı olmasa gerek.
Taliban 1996-2001 senelerında Afganistan’ı yönetmişti. Akabinde gelen Hamid Karzai ve Eşref Gani hükümetleri demokratik seçimlerle gelmişlerdi, ancak hiç kuvvetli idare olamadılar. Yolsuzluk daima en düzgün işleyen sistem oldu.
Lakin, Donald Trump ABD’de 2020 seçimleri öncesinde, ikinci devir seçilmek için dış siyasette başarılı bir adım atması gerektiğini ve Afganistan’daki uzun periyodik savaşa son vermenin bunu sağlayacağını düşünüp Amerikan askerlerini geri çekme sonucu almamış olsaydı bugün Eşref Gani hala sarayında ve Batı’dan gelmiş kıymetli aracıyla dolaşıyor olacaktı.
Tanıdığım bir epey Afgan siyasetçi ve gazeteci, ABD’nin Şubat 2020’de Katar’ın başşehri Doha’da Taliban’ın siyasi başkanlarıyla müzakerelerden çıkan sonuç karşısında dehşete düşmüştü. Yeni Lider Joe Biden’ın da orada alınan kararlara bağlı kalacağını açıklaması bu şaşkınlığı daha da artırdı.
BBCJohn Simpson 2001’de Afghanistan’da
Doha’da Taliban başkanları ne kadar ölçülü ve barışçıl görünse de, ne vaatlerde bulunsa da, alandaki Taliban savaşçılarının muahedenin detay olarak gördükleri kurallarına bağlı kalmayacakları konusunda ihtarlar yapılmıştı. O denli de oldu.
ABD, İngiltere ve öbür Batılı ülkeler askerlerini çekmeye başladıktan daha sonra, Afganistan genelinde Taliban savaşçıları iktidara oynadı. Mahkumların idam edilmesi haberleri bir kentten başkasına yayıldı ve paniğe yol açtı. Sonunda başşehir Kabil de buna teslim oldu. Yetkililer ve askerler kenti yahut ülkeyi terk etmek için havaalanına yığıldı.
Taliban tahminen de polis, asker ve kamu bakılırsavlilerinin nazaranvde kalması için yaptığı davetlere, kimseden intikam alınmayacağı istikametindeki yatıştırıcı vaatlerine sadık kalacak.
bir daha Batı’nın müdahalesine yol açacak bir şey yapmamanın daha inançlı olduğunu düşünecek tahminen.
Pekala, Taliban’ın denetimindeki bir Afganistan bu kere nasıl bir ülke olacak?
Getty ImagesCumartesi günü Kabil’de saatlerce uzun pasaport kuyruklarında bekleyen Afganlar
Buna dair elimizdeki tek ipucu Taliban’ın 1996’da (bir daha birkaç gün ortasında – Afganistan’da işler bu biçimde yürüyor) Ahmet Şah Mesut liderliğindeki ölçülü mücahitlerin idaresini devirip iktidarı aldığı ve beş yıl boyunca elinde tuttuğu periyoda ilişkin.
Taliban’ın iktidarda olduğu devirde Afganistan’da hayli vakit geçirdim ve çok ürkütücü buldum.
Her yerde en katı Şeriat kuralları geçerliydi; her insanın ortasında yapılan idamlar, taşlamalar, kırbaçlamalar yaygın bir biçimde uygulanıyordu.
Sokak kenarlarında toplanan ve etrafı gözetlemeyi kendilerine bakılırsav edinen kümeler, az epey Batı şekli giyinmiş bireylere, ayak bileği görünen erkeklere saldırıyordu.
Bayanlar lakin erkeklerden yazılı müsaade almışlarsa ve alışılmış ki burka ile sokağa çıkabiliyordu.
Bir defasında Taliban sıhhat bakanı Molla Baluç, hırsızların elini ve ayağını kesmek için kendisine cerrah vermemesinden dolayı Milletlerarası Kızılhaç Örgütü’nden yakınmış, bu işi kendisinin yapmak zorunda kaldığını anlatmıştı bana ve bundan zevk aldığı görünüyordu.
Getty ImagesKabil son senelerda bir daha inşa edilerek büyük bir dönüşüm geçirdi
Televizyona çalışmak kabus üzereydi; rastgele bir canlının fotoğrafını çekmek dini niçinlerle yasaklanmıştı; fotoğraflı kitap satan kitapçılar taarruza uğruyordu.
Yapabilenler kentten kaçmış ve birden fazla dükkan kapanmıştı.
Taliban’ın petrol ithalat edecek parası olmadığından, gece görülebilecek en parlak ışık, pencere önlerindeki mumlar, duyulabilecek en yüksek ses, terk edilmiş köpeklerin havlamalarıydı.
Çeşitli Afgan hükümetlerinin ve onların Batılı destekçilerinin başarısızlıklarına karşın, Taliban’ın çöküşünden daha sonra Kabil ve başka kentlerde ticaret canlandı.
Ömür standartları yükseldi. Bir vakit içinder boş olan caddeler otomobillerle doldu. Bilhassa kız çocuklarının gitmesiyle okullar canlılık kazandı; çünkü Taliban periyodunda kızların eğitim görmesi yasaktı. bir daha Taliban devrinde yasak olan müzik de her yerde duyulmaya başlandı.
Dört bir yanda yeni binalar inşa edildi. Kabil’e en son gittiğimde, 2001’de BBC’den arkadaşlarımla kaldığım yeri bile bulamadım. Tüm bölge bir daha inşa edilmişti.
Birden fazla Afgan, Taliban’ın iktidarı almasını kendileri ve ülkeleri için felaket olarak bakılırsacektir. Artık asıl soru şu: Taliban içgüdülerini izleyerek Afganistan’ı 20 yıl evvel yaptığı üzere radikal bir biçimde geçmişe mi taşıyacak, yoksa geçmişten ders aldı mı?