Undertaker
New member
João Marinotti
2021 yılında bir yatırım şirketi, yaklaşık 4 milyon ABD doları karşılığında 2 bin dönümlük gayrimenkul satın aldı. Olağan şartlarda bu haber manşetlere taşınmazdı lakin kelam konusu olan arazi sanaldı. Arazi, sırf ‘The Sandbox’ isimli bir metaverse platformunda mevcuttu. Ethereum blok zincirinde 792 adet geri ödemesi ya da takası mümkün olmayan para satın alan firma, ondan sonrasında 1.200 kent bloğuna denk gelen bir varlığa sahip oldu. Pekala bunu sahiden de başarabildiler mi? Metaverse üzerinde yasal mülkiyetin o kadar kolay olmadığı ortaya çıktı.
Kripto para meraklıları içinde yaygın olsa da yasal açıdan problemli olan öykü, NFT’lerin, metaverse’teki dijital öğelerin gerçek mülkiyetine iki niçinden ötürü imkân tanıması: Ademi merkeziyetçilik [ing. decentralization ] ve birlikte çalışma. Bu iki teknolojik öge, kimi kesitlerin, dijital paraların farklı metaverse uygulamalarında, ortamlarında ve oyunlarında kullanılabilen tartışılmaz bir mülkiyet ispatı taşıdığını öne sürmesine niye oldu. Ademi merkeziyetçilikten dolayı, kimi kesitler, rastgele bir bireyin ya da şirketin müsaadesi olmaksızın, istediğiniz fiyattan blok zincir üzerinde sanal eşya alım satımının yapılabileceğini de savunuyor.
Bu argümanlara rağmen, sanal “sahiplerin” yasal statüsü büyük oranda daha karmaşık. İşin gerçeği, metaverse varlıklarının var olan mülkiyeti, mülkiyet hukuku tarafınca değil, kontrat hukuku tarafınca yönetiliyor. Mülkiyet hukuku, teknoloji siyaseti ve yasal mülkiyet alanlarında çalışan bir hukuk uzmanı olarak, bir epeyce şirketin metaverse üzerinde “mülkiyet” diye isimlendirdiği şeyin fizikî dünyada var olan mülkiyetle birebir şey olmadığını ve tüketicilerin dolandırılma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu düşünüyorum.
METAVERSE’TE SATIN ALIM
Metaverse aleminde bir eser satın aldığınızda, satın alma süreciniz hiç kimsenin kontrolü altında olmayan ve süreç kayıtlarının silinemediği ya da değiştirilemediği bir dijital kayıt defteri olan bir blok zincirde gerçekleşen bir süreç olarak kaydedilir. Satın alım süreciniz size yalnızca eşsiz bir bit dizisi olan bir NFT’nin mülkiyetini sunar. NFT’yi, yalnızca sizin açabildiğiniz ve metaverse’te nereye giderseniz gidin yanınızda “taşıdığınız” bir kripto cüzdan ortasında saklarsınız. Her NFT belli bir sanal öğeye bağlıdır.
NFT’niz kripto cüzdanınızda olduğu için, hiç kimsenin cüzdanınızın özel anahtarına ulaşmadan NFT dayanaklı sanal dairenizi, kıyafetinizi ya da sihirli değneğinizi sizden alamayacağını düşünmek kolaydır. Bundan ötürü, bir fazlaca insan NFT ve dijital öğenin tek ve birebir olduğunu düşünür. Uzmanlar dahi NFT’leri kendi dijital zenginlikleriyle bir tutuyor ve NFT’ler şahsi mülk olduğundan, sanal dünyada dijital mallara sahip olmanıza imkan sağladıklarını belirtiyorlar.
Ne var ki, bir metaverse platformuna dahil olduğunuzda evvela platformun sunduğu hizmet koşullarını, kullanım şartlarını ya da sonuncu kullanıcı lisans kontratını kabul etmeniz gerek. Bunlar, kullanıcıların ve metaverse platformunun hak ve bakılırsavlerini belirleyen, yasal düzlemde bağlayıcı olan dokümanlardır. Maalesef ve pek şaşırtan olmayan bir biçimde, neredeyse hiç kimse hizmet kaidelerini sahiden okumaz. Yapılan bir araştırmada, kullanıcıların yalnızca yüzde 1,7’sinin hizmet kuralları evrakına gömülü bir “alt atama maddesini” fark ettiği ve bunu sorguladığı ortaya çıktı. Geri kalan herkes farkına varmaksızın ‘ilk göz ağrısını’ kurgusal çevrimiçi servis sağlayıcıya vermişti.
Metaverse platformlarının sanal mülkiyetin yasal detaylarını sunduğu yer ise bu uzun ve kimi vakit anlaşılmaz olan evraklardır. Blok zincirin kendisinden farklı olarak, her metaverse platformunun hizmet koşulları merkezidir ve tek bir şirketin tam kontrolü altındadır. Bu durum ise yasal mülkiyet açısından çok derece sıkıntılıdır.
birlikte çalışabilirlik ve taşınabilirlik, metaverse’in belirleyici özellikleridir; yani gayrimenkul harici sanal malınızı (avatarınızı, dijital sanat yapıtınızı, sihirli değneğinizi) bir sanal dünyadan ötekine taşıyabilmeniz gerekir. birebir vakitte, günümüzün sanal dünyaları birbirine bağlı değil ve bir NFT’nin kendisinde, onu örneğin ‘sihirli bir değnek’ diye etiketleyen hiç bir şey bulunmaz. Mevcut haliyle, her platformun NFT’leri kendi tescilli dijital varlıklarına bağlaması gerekir.
SANAL DİPNOTLAR
Hizmet kaideleri altında, satın alınan NFT’ler ve satın alınan dijital eserler neredeyse hiç bir vakit birebir değildir. NFT’ler blok zincir üzerinde bulunur. Buna rağmen, metaverse’teki topraklar, eserler ve karakterler, inançlı ve dışardan ulaşılamayan veritabanlarına sahip özel kodlar çalıştıran makul sunucularda bulunur.
Bu durum, dijital varlıkların bütün görsel ve fonksiyonel taraflarının -yani onlara rastgele bir kıymet katan özelliklerin- blok zincirinde hiç var olmadığı manasına gelir. Bu özellikler baştan sona özel metaverse platformlarınca denetim edilir ve tek taraflı denetime tabidir.
Platformlar, hizmet kurallarına dayanarak, dijital varlıkları orjinal NFT kimlik kodlarından ayırıp sahip olduğunuz ögeleri yasal olarak silebilir ya da diğerine verebilir. Sonuç itibariyle, dijital satın alım sürecinizle birlikte gelen NFT’nin sahibi olsanız dahi, yasal açıdan dijital varlıkların mülk yahut denetim sahibi değilsinizdir. Bundan çok, platformlar, dijital varlıklara yalnızca istedikleri mühlet boyunca erişmenize müsaade verir.
örneğin, bir gün metaverse’te sahip olduğunuz dairenize 200 bin dolarlık bir dijital tablo alabilir ve bir daha sonraki gün kendinizi metaverse platformundan atılmış bulabilirsiniz ve veritabanlarında özgün olarak tescilli halde saklanan tablonuz silinebilir. Kesin olarak konuşursak, özgün kimlik koduyla blok zincirinde hâlâ birebir NFT’nin sahibi olsanız da artık fonksiyonel açıdan tablonuz bir işe yaramaz ve finansal açıdan bedelsizdir.
Elbet biçimde sarsıcı olsa dahi, bu epeyce uzak bir senaryo değil. Platform şirketi açısından akla yatkın bir ticari davranış olmayabilir; ama maddede bunu engelleyecek hiç bir şey mevcut değil. Sandbox’ta satın alınan 4 milyon dolarlık sanal gayrimenkule dair kullanım şartlarını ve ayrıcalıklı NFT kullanım şartlarını düzenleyen metaverse şirketi -tıpkı öbür bir fazlaca NFT ve metaverse platformu gibi- kendi takdirine bağlı olarak satın aldığınız dijital varlıklar üstündeki kullanım ve hatta bunlara erişim imkânınızı bitmiş oldurme hakkını gizli fiyat.
Şayet Sandbox, başka insanların platformdan “istifade etmesine” müdahale edip etmediğinize dair öznel yargılar gerektiren, platformun yasakladığı davranışlardan rastgele birini gerçekleştirdiğinize “makul ölçüde inanırsa”, kullanıcı hesabınızı hiç beklemeden askıya alabilir ya da bitmiş oldurebilir ve NFT’nizin görsellerini ve tasvirlerini platformundan kaldırabilir. Bunu, size rastgele bir bildirimde bulunmadan yahut sorumluluk üstlenmeden yapabilirler.
Aslında Sandbox, bu üzere durumlarda, yasaklanan faaliyetler sonucunda edindiğinizi düşündüğü NFT’lere derhal el koyma hakkını bile öne sürer. Blockchain tabanlı NFT’lere nasıl başarılı bir biçimde el konacağı teknolojik bir açmaz olsa da bu, ‘sanal mülkiyet’ diye isimlendirilen olgunun geçerliliğine dair daha fazla soruyu ortaya çıkarıyor. Conversation sitesi yorum almak için Sanbox’a başvurmasına karşın bir cevap alamadı.
YASAL AÇIDAN BAĞLAYICILIK
Güya bu hususlar gereğince kaygılandırıcı değilmiş üzere, birden fazla metaverse platformu hizmet kaidelerinde rastgele bir vakitte epeyce az ya da hiç bir bildirimde bulunmaksızın değişikliğe gitme hakkını gizli fiyat. Bu ise, kullanıcıların “satın aldığı” varlıkların ve hatta tüm hesaplarının silinmesine yol açması mümkün, yakın vakitte yasaklanan rastgele bir davranışta bulunmadıklarından emin olmak için kuralları daima olarak gözden geçirmeleri ve bir daha okumaları gerektiği manasına gelir.
Teknoloji tek başına metaverse’te bulunan dijital malların gerçek mülkiyetinin önünü açmaz. NFT’ler, metaverse platformlarının bugün itibariyle sahip olduğu ve mukaveleye dayanan hizmet kuralları kapsamında sahip olmaya devam edeceği merkezi kontrolün etrafından dolaşamaz. Sonuçta, metaverse’in, olmayı vaat ettiği şeye evrilmedilk evvel teknolojik yeniliklerle birlikte yasal ıslahatlara gereksinim var.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
2021 yılında bir yatırım şirketi, yaklaşık 4 milyon ABD doları karşılığında 2 bin dönümlük gayrimenkul satın aldı. Olağan şartlarda bu haber manşetlere taşınmazdı lakin kelam konusu olan arazi sanaldı. Arazi, sırf ‘The Sandbox’ isimli bir metaverse platformunda mevcuttu. Ethereum blok zincirinde 792 adet geri ödemesi ya da takası mümkün olmayan para satın alan firma, ondan sonrasında 1.200 kent bloğuna denk gelen bir varlığa sahip oldu. Pekala bunu sahiden de başarabildiler mi? Metaverse üzerinde yasal mülkiyetin o kadar kolay olmadığı ortaya çıktı.
Kripto para meraklıları içinde yaygın olsa da yasal açıdan problemli olan öykü, NFT’lerin, metaverse’teki dijital öğelerin gerçek mülkiyetine iki niçinden ötürü imkân tanıması: Ademi merkeziyetçilik [ing. decentralization ] ve birlikte çalışma. Bu iki teknolojik öge, kimi kesitlerin, dijital paraların farklı metaverse uygulamalarında, ortamlarında ve oyunlarında kullanılabilen tartışılmaz bir mülkiyet ispatı taşıdığını öne sürmesine niye oldu. Ademi merkeziyetçilikten dolayı, kimi kesitler, rastgele bir bireyin ya da şirketin müsaadesi olmaksızın, istediğiniz fiyattan blok zincir üzerinde sanal eşya alım satımının yapılabileceğini de savunuyor.
Bu argümanlara rağmen, sanal “sahiplerin” yasal statüsü büyük oranda daha karmaşık. İşin gerçeği, metaverse varlıklarının var olan mülkiyeti, mülkiyet hukuku tarafınca değil, kontrat hukuku tarafınca yönetiliyor. Mülkiyet hukuku, teknoloji siyaseti ve yasal mülkiyet alanlarında çalışan bir hukuk uzmanı olarak, bir epeyce şirketin metaverse üzerinde “mülkiyet” diye isimlendirdiği şeyin fizikî dünyada var olan mülkiyetle birebir şey olmadığını ve tüketicilerin dolandırılma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu düşünüyorum.
METAVERSE’TE SATIN ALIM
Metaverse aleminde bir eser satın aldığınızda, satın alma süreciniz hiç kimsenin kontrolü altında olmayan ve süreç kayıtlarının silinemediği ya da değiştirilemediği bir dijital kayıt defteri olan bir blok zincirde gerçekleşen bir süreç olarak kaydedilir. Satın alım süreciniz size yalnızca eşsiz bir bit dizisi olan bir NFT’nin mülkiyetini sunar. NFT’yi, yalnızca sizin açabildiğiniz ve metaverse’te nereye giderseniz gidin yanınızda “taşıdığınız” bir kripto cüzdan ortasında saklarsınız. Her NFT belli bir sanal öğeye bağlıdır.
NFT’niz kripto cüzdanınızda olduğu için, hiç kimsenin cüzdanınızın özel anahtarına ulaşmadan NFT dayanaklı sanal dairenizi, kıyafetinizi ya da sihirli değneğinizi sizden alamayacağını düşünmek kolaydır. Bundan ötürü, bir fazlaca insan NFT ve dijital öğenin tek ve birebir olduğunu düşünür. Uzmanlar dahi NFT’leri kendi dijital zenginlikleriyle bir tutuyor ve NFT’ler şahsi mülk olduğundan, sanal dünyada dijital mallara sahip olmanıza imkan sağladıklarını belirtiyorlar.
Ne var ki, bir metaverse platformuna dahil olduğunuzda evvela platformun sunduğu hizmet koşullarını, kullanım şartlarını ya da sonuncu kullanıcı lisans kontratını kabul etmeniz gerek. Bunlar, kullanıcıların ve metaverse platformunun hak ve bakılırsavlerini belirleyen, yasal düzlemde bağlayıcı olan dokümanlardır. Maalesef ve pek şaşırtan olmayan bir biçimde, neredeyse hiç kimse hizmet kaidelerini sahiden okumaz. Yapılan bir araştırmada, kullanıcıların yalnızca yüzde 1,7’sinin hizmet kuralları evrakına gömülü bir “alt atama maddesini” fark ettiği ve bunu sorguladığı ortaya çıktı. Geri kalan herkes farkına varmaksızın ‘ilk göz ağrısını’ kurgusal çevrimiçi servis sağlayıcıya vermişti.
Metaverse platformlarının sanal mülkiyetin yasal detaylarını sunduğu yer ise bu uzun ve kimi vakit anlaşılmaz olan evraklardır. Blok zincirin kendisinden farklı olarak, her metaverse platformunun hizmet koşulları merkezidir ve tek bir şirketin tam kontrolü altındadır. Bu durum ise yasal mülkiyet açısından çok derece sıkıntılıdır.
birlikte çalışabilirlik ve taşınabilirlik, metaverse’in belirleyici özellikleridir; yani gayrimenkul harici sanal malınızı (avatarınızı, dijital sanat yapıtınızı, sihirli değneğinizi) bir sanal dünyadan ötekine taşıyabilmeniz gerekir. birebir vakitte, günümüzün sanal dünyaları birbirine bağlı değil ve bir NFT’nin kendisinde, onu örneğin ‘sihirli bir değnek’ diye etiketleyen hiç bir şey bulunmaz. Mevcut haliyle, her platformun NFT’leri kendi tescilli dijital varlıklarına bağlaması gerekir.
SANAL DİPNOTLAR
Hizmet kaideleri altında, satın alınan NFT’ler ve satın alınan dijital eserler neredeyse hiç bir vakit birebir değildir. NFT’ler blok zincir üzerinde bulunur. Buna rağmen, metaverse’teki topraklar, eserler ve karakterler, inançlı ve dışardan ulaşılamayan veritabanlarına sahip özel kodlar çalıştıran makul sunucularda bulunur.
Bu durum, dijital varlıkların bütün görsel ve fonksiyonel taraflarının -yani onlara rastgele bir kıymet katan özelliklerin- blok zincirinde hiç var olmadığı manasına gelir. Bu özellikler baştan sona özel metaverse platformlarınca denetim edilir ve tek taraflı denetime tabidir.
Platformlar, hizmet kurallarına dayanarak, dijital varlıkları orjinal NFT kimlik kodlarından ayırıp sahip olduğunuz ögeleri yasal olarak silebilir ya da diğerine verebilir. Sonuç itibariyle, dijital satın alım sürecinizle birlikte gelen NFT’nin sahibi olsanız dahi, yasal açıdan dijital varlıkların mülk yahut denetim sahibi değilsinizdir. Bundan çok, platformlar, dijital varlıklara yalnızca istedikleri mühlet boyunca erişmenize müsaade verir.
örneğin, bir gün metaverse’te sahip olduğunuz dairenize 200 bin dolarlık bir dijital tablo alabilir ve bir daha sonraki gün kendinizi metaverse platformundan atılmış bulabilirsiniz ve veritabanlarında özgün olarak tescilli halde saklanan tablonuz silinebilir. Kesin olarak konuşursak, özgün kimlik koduyla blok zincirinde hâlâ birebir NFT’nin sahibi olsanız da artık fonksiyonel açıdan tablonuz bir işe yaramaz ve finansal açıdan bedelsizdir.
Elbet biçimde sarsıcı olsa dahi, bu epeyce uzak bir senaryo değil. Platform şirketi açısından akla yatkın bir ticari davranış olmayabilir; ama maddede bunu engelleyecek hiç bir şey mevcut değil. Sandbox’ta satın alınan 4 milyon dolarlık sanal gayrimenkule dair kullanım şartlarını ve ayrıcalıklı NFT kullanım şartlarını düzenleyen metaverse şirketi -tıpkı öbür bir fazlaca NFT ve metaverse platformu gibi- kendi takdirine bağlı olarak satın aldığınız dijital varlıklar üstündeki kullanım ve hatta bunlara erişim imkânınızı bitmiş oldurme hakkını gizli fiyat.
Şayet Sandbox, başka insanların platformdan “istifade etmesine” müdahale edip etmediğinize dair öznel yargılar gerektiren, platformun yasakladığı davranışlardan rastgele birini gerçekleştirdiğinize “makul ölçüde inanırsa”, kullanıcı hesabınızı hiç beklemeden askıya alabilir ya da bitmiş oldurebilir ve NFT’nizin görsellerini ve tasvirlerini platformundan kaldırabilir. Bunu, size rastgele bir bildirimde bulunmadan yahut sorumluluk üstlenmeden yapabilirler.
Aslında Sandbox, bu üzere durumlarda, yasaklanan faaliyetler sonucunda edindiğinizi düşündüğü NFT’lere derhal el koyma hakkını bile öne sürer. Blockchain tabanlı NFT’lere nasıl başarılı bir biçimde el konacağı teknolojik bir açmaz olsa da bu, ‘sanal mülkiyet’ diye isimlendirilen olgunun geçerliliğine dair daha fazla soruyu ortaya çıkarıyor. Conversation sitesi yorum almak için Sanbox’a başvurmasına karşın bir cevap alamadı.
YASAL AÇIDAN BAĞLAYICILIK
Güya bu hususlar gereğince kaygılandırıcı değilmiş üzere, birden fazla metaverse platformu hizmet kaidelerinde rastgele bir vakitte epeyce az ya da hiç bir bildirimde bulunmaksızın değişikliğe gitme hakkını gizli fiyat. Bu ise, kullanıcıların “satın aldığı” varlıkların ve hatta tüm hesaplarının silinmesine yol açması mümkün, yakın vakitte yasaklanan rastgele bir davranışta bulunmadıklarından emin olmak için kuralları daima olarak gözden geçirmeleri ve bir daha okumaları gerektiği manasına gelir.
Teknoloji tek başına metaverse’te bulunan dijital malların gerçek mülkiyetinin önünü açmaz. NFT’ler, metaverse platformlarının bugün itibariyle sahip olduğu ve mukaveleye dayanan hizmet kuralları kapsamında sahip olmaya devam edeceği merkezi kontrolün etrafından dolaşamaz. Sonuçta, metaverse’in, olmayı vaat ettiği şeye evrilmedilk evvel teknolojik yeniliklerle birlikte yasal ıslahatlara gereksinim var.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)