Muhabir
New member
Şili, sosyalist başkan Salvador Allende’nin 1973’te bir darbe ile devrilmesinden ve Pinochet’nin iktidar olmasından beri dünya çapında neoliberalizmin laboratuvarı kabul ediliyor. Lakin 19 Aralık 2021’de sol bir cephenin adayı olan Gabriel Boric Başkanlık seçimlerini kazandı. Boric’in seçim zaferi başta Latin Amerika olmak üzere geniş yankı uyandırdı.
Salvador Allende ve Gabriel Boric benzetmesi de haliyle uzmanların gündemlerinden bir tanesiydi.
United World International sitesinde İngilizce yayımlanan makale şöyleki:
Bir ülkenin devrimci geçmişi, hükümetin değiştiği günlerde hafızalarda canlanır. Seçim yarışında kaybeden aday, karşı-devrimci güçlere açıkça sahip çıkıyorsa, devrimci geçmiş daha da canlanır. Bir de kazanan aday solu temsil ediyorsa ve siyasi geçmişi değerli ölçüde radikal hareketler ortasında şekillenmişse, artık dün ile bugün tartışmalarda iç içe geçer.
Seçim sonuçları ülkenin bulunduğu kıtadaki genel eğilimi tasdik ediyorsa, yeni lider yalnızca 35 yaşında genç ise şu soru kaçınılmaz hale geliyor:
19 Aralık’taki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yüzde 56 oyla sahip olan Gabriel Boric, Şili’nin yeni Salvador Allende’si mi?
ŞİLİ: KONUTA DÖNEN “KARDEŞ”
“Semboller önemlidir”, diye vurguluyor Meksika’nın önde gelen solcu günlük gazetesi La Jornada’nın köşe müellifi Pedro Miguel United World International’a: “Salvador Allende, Pablo Neruda, Victor Jara… Bunlar bizim kıtamızın tamamının benimsediği sembollerdi. Şili Allende vaktinde, Unidad Popular vaktinde tüm dünya için bir umuttu. Onlar şiddete başvurmadan bir toplumsal dönüşümün kapısını araladılar.”
Miguel, Latin Amerika solunun Şili’yi “kayıp bir kardeş” olarak gördüğünü söylüyor. Ona göre Boric’in seçim zaferi ile, uzun müddettir sağ tarafınca kaçırılan ve neoliberalizm için bir laboratuvar olarak berbata kullanılan “kardeş nihayet meskenine dönüyor”.
Venezuela Birleşik Sosyalist Partisi (PSUV) Ulusal Meclis Üyesi Jacobo Torres de León ise UWI’ye verdiği demeçte “Karşı karşıya olduğu sınamalar düşünülürse Allende’nin ayakkabıları Boric’e büyük geliyor” diyerek itiraz ediyor.
Venezuela Birleşik Sosyalist Partisi (PSUV) Ulusal Meclis Üyesi Jacobo Torres de León
“ŞİLİ’NİN BİDEN’I”
Arjantinli analist Fernando Estreche, röportajımızda daha da radikal bir görüşü lisana getiriyor: “Boric, Şili’nin Biden’ı”.
Gabriel Boric’in seçim zaferi, Latin Amerika’da, yeni liderin siyasi programı ve Şili’nin kıtadaki perspektifi hakkında canlı bir tartışmaya niye oldu. Fakat Boric’i seçim zaferine götüren yolun kendisi de tartışmalı.
Boriç, seçim yarışına “Onura Onay” başlığı altında birleşen geniş bir koalisyonun adayı olarak girdi. Seçimlerin birinci tipini, oyların %28’ini alan muhafazakar aday Jose Antonio Kast’ın akabinde %26 ile ikinci olarak bitirdikten daha sonra, seçimlerin ikinci tipinde cumhurbaşkanlığına seçildi.
“FAŞİZMİN DÖNÜŞ TEHLİKESİ”
UWI’ye konuşan Venezüella milletlerarası siyaset uzmanı Sergio Rodriguez Gelfenstein, “Seçimlerin ikinci tipi faşizmin iktidara dönüş mümkünlüğünü içeriyordu” diyor. “Bu niçinle beşerler reaksiyon gösterdi ve daha az berbat olana oy verdi” diye ekliyor.
Boriç ikinci çeşidi kazanmak için etkin olarak mesela Sosyalist Parti’nin eski Lideri ve 1990 ile 2010 yılları içinde Şili’yi yöneten merkez-sol-merkez-sağ koalisyonu olan tarihi “Concertacion”un bir modülü olan Michelle Bachelet’in dayanağını aradı. halbuki kendisi kelam konusu partilere isyan ile oluşan öğrenci ve sokak protestolarından geliyor.
Brezilya Komünist Partisi Ulusal Lider Yardımcısı Walter Sorrentino, UWI’ye verdiği demeçte, Boric’in zaferinin “sadece takviyesi solun ötesine genişleterek mümkün olduğunu” vurguluyor. Lakin Sorrentino, Boriç’in “ayakları sokağa basan” bir hükümet kuracağı konusunda ısrar ediyor. Cumhurbaşkanı, hükümetin “kapalı duvarlar gerisinde çalışmayacağını” belirttiği birinci konuşmasıyla bu değerlendirmeyi doğrular üzere görünüyor.
Pedro Miguel de tıpkı fikirde. Meksikalı gazeteci, Şili’de başkanlık kurumunun fazlaca kuvvetli bulunmasına karşın, Boriç’in koalisyonunun Kongre’de dayanak araması gerekeceğini söylüyor. Burada Boric’in “kendisini destekleyen koalisyonun haricinde sağ, çok sağ ve merkez olmak üzere üç koalisyonla” karşı karşıya olduğunu söyleyen Miguel’e bakılırsa Şili Devlet Başkanı’nı “fazlaca karmaşık bir durum” bekliyor.
Pedro Miguel, La Jornada, Meksika
BORİC’İN HÜKÜMET PROGRAMI
Boriç’in çok ölçülü bir Hükümet Programı sunması da, geniş ve heterojen bir koalisyona dayanması ve hala kuvvetli düşmanlarla karşı karşıya olmasından kaynaklanabilir.
Giriş kısmı “Daha düzgün yaşamak için yeni bir Şili” sloganıyla biten metin, “feminizm, adil ekolojik geçiş, adem-i merkeziyetçilik ve beşere yakışır iş” üzere kavramları öne çıkarıyor. “Sürdürülebilirlik”, “iklim krizi” ve “finansal sorumlulukla değişim” de birtakım anahtar sözler.
Programın acil hareket teklifleri içinde vergi ıslahatı, emeklilik sistemi ıslahatı, halk sıhhatine yarar sağlayan sıhhat sistemi revizyonu, fiyatsız kentsel ulaşım, öğrencilerin borçlarının ortadan kaldırılması üzere, gelir dağıtımına müdahale eden bir dizi teklif bulunuyor.
Pandeminin ekonomik tesirlerinden “kurtulmaya” öncelik verilirken Boric, bayan istihdamı yaratmayı, personel örgütlenmesini ve müzakere ortamını güçlendirmeyi, taban fiyatı yükseltmeyi ve haftalık çalışma müddetini 40 saatle sınırlamayı teklif ediyor.
Program ayrıyeten LGBT+Q alanında yasallaştırmalar ve muhafaza, liberal kürtaj siyasetleri ve hatta “feminist diplomasi” ile cinsiyet siyasetlerine kuvvetli bir vurgu sunuyor.
“BİDEN’IN GÜNDEMİNİ TAKİP EDİYOR”
Bu anahtar sözlere dayanan Arjantinli uzman Fernando Esteche, Boric’i “sosyal demokrat” olarak nitelendiriyor. “LGBT, iklim değişikliği, insan hakları vurgusu; bunlar Joseph Biden’ın memleketler arası gündemi. Bu, toplumsal demokrasinin milletlerarası seviyede çalıştığı göz boyayan, lakin ilerici olmayan bir gündem”, diyor Esteche.
Esteche’nin değerlendirmesi, Latin Amerika’da Boric’in zaferiyle yaklaşan bir “Pembe” Dalga hakkında bir epeyce konuşmayla doğrulanmış görünüyor. Hatta kimi ABD’li muharrirler, yeni Şili Devlet Lideri’ni Venezuela, Küba ve Nikaragua üzere mevcut sol hükümetlere karşı seçenek olarak sunuyorlar.
Fakat Pedro Miguel, bu vurguları niçiniyle Boric’in olumsuz olarak nitelendirilmesine karşı çıkıyor. “O bir ‘yeni solcu’ değil. Bu, nitelendirme, solculuğa dair yanlış bir anlayışa dayanıyor. ‘Yeni sol’ fikri bir yanılsamadır. Boric epeyce sıradan bir biçimde eski ve klâsik sol bedelleri kurtarıyor. Çevreyi önemsemek, bayan özgürlüğü ya da genel olarak konuşursak, özgürlük siyasetleri her vakit solcuydu” diyor Miguel. Ve ekliyor: “Biden da ilericilerin dayanağı yardımıyla seçildi.”
Brezilya’dan Walter Sorrentino da, “sürdürülebilir ve ekolojik olarak sorumlu bir kalkınma konusundaki ısrar sosyalistler için yanlışsız ve epey önemli” diyerek bu fikri destekliyor.
Brezilya Komünist Partisi Ulusal Lider Yardımcısı Walter Sorrentino
TEMEL SINAMA: NEOLİBERALİZM
Seçim zaferinden daha sonra, Boric’in “Şili neoliberalizme mezar olacak” sözü basında sıkça yer aldı.
Pinochet’nin 1973’teki darbesinden daha sonra ülke, deregülasyon, metalaştırma, özelleştirmeler, emekli maaşlarının sermayeye dönüştürülmesi, devletin iktisattaki rolünün sonlandırılması ve geniş hür ticaret muahedeleri ile kıtada ve hatta dünya çapında neoliberal siyasetlerin laboratuvarı haline gelmişti.
Lakin geçtiğimiz on yılda Şili, bu siyasetlerin neticelerina karşı giderek artan protestolara sahne oldu. 2019’da, periyodun Cumhurbaşkanı Pinera’nın şiddetli çatışmalarda protestocular tarafınca neredeyse iktidardan indirildi.
Torres de León, “Şili’deki neoliberalizm o kadar kuvvetli ve o kadar yerleşik ki, onu yıkmak için yalnızca bir başkanlık devri değil, kuşağın vakti gerekecek” diyor. Ancak Boric bunu sahiden deneyecek mi?
Walter Sorrentino optimist. Komünist Partinin Boric hükümetindeki kuvvetli rolünü de vurgulayan Sorrentino, Şili Devlet Lideri’nin “derin ıslahatlara ve finansal neoliberalizme karşı kuvvetli bir çabaya yöneldiğini” söylüyor. Sorrentino’ya nazaran Boric, “ülkenin kalkınması için ulusal bir konsensüs önerdi ve devleti ana aktör olarak iktisadın merkezine yerleştirmek istiyor. Küçük ve orta ölçekli işletmelere kredi sağlayacak bir Devlet Kalkınma Bankası’nın kurulması, atılmış epeyce kıymetli bir adımdır.”
“ALLENDE BAKIR MADENLERİNİ KAMULAŞTIRDI, BU ARTIK MÜMKÜN DEĞİL”
Meksikalı gazeteci Pedro Miguel daha ihtiyatlı bir kıymetlendirme yapıyor: “Zamanında Allende bakır madenlerini kamulaştırmıştı. Bu bugün artık mümkün değil, zira ulus-devlet özel şirketlere karşı gücünü büyük ölçüde yitirdi. Bugün, piyasanın ortadan kaldırılamayacağı ve üretim araçlarının tamamına el konulamayacağı konusunda ortak bir kanı var. Ayrıyeten anti-neoliberalizm, anti-kapitalizm değildir.”
Miguel, “Amaç, felakete yol açmadan ıslahat yapmak olmalı” diye ekliyor ve uzlaşmak için çeşitli yolların bulunduğunu söylüyor: “Millileştirme değil, bir daha endüstrileşme. Meksika’daki örneğimizi ele alın. Petrol üzere birtakım kaynakların ihracatını yasakladık ve maden çıkarma konusunda hiç yeni ruhsat vermedik. Şili’nin bu biçimde bir yol izleyebilir. Devletin şirketlerin muhtaçlıkları yerine halkın gereksinimlerini karşılamaya odaklandığı bir modele yönelebilirler.”
Venezuelalı analist Gelfenstein daha kuşkucu. Ekonomik büyümenin yarattığı gelirin halkta eşit bir biçimde dağıtılmadığına ve dar bir kesitin ülkenin zenginliklerine her zamankinden daha fazla sahip olduğuna işaret eden Gelfenstein, Boric’te “Bachelet’in ve Concertacion’un siyasetlerinin devam ettiğini” gözlemliyor. Gelfenstein’a bakılırsa “halk bilhassa toplumsal güzelleştirmelerle ilgili taleplerinde ısrarcı olacak, lakin Boric bu taleplere olumlu karşılık veremeyecek. Yanılmayı fazlaca isterdim lakin Boric hükümeti hakkında önemli kuşkularım var.”
DIŞ SİYASET: DEĞİŞİM Mİ, DEVAM MI?
Kıta çapında epey tartışılan bir husus da, Boric’in dış siyasetine yönelik beklentiler.
Geçiş devrinin akabinde Mart 2022’de iktidarı devralacak olan yeni Cumhurbaşkanı, programında, “feminist dış politika” perspektifiyle “girişimci diplomasisi ile ikili, bölgesel ve global bağlantıların güçlendirilmesi” vaadinde bulunuyor.
Boric’in odaklanmak istediği mevzular – bir daha – sürdürülebilirlik, insan hakları, göç ve “küresel sınamaları daha düzgün yanıtlamak için yeni araçlar sunacak biçimde mevcut ticaret mutabakatlarının gözden geçirilmesi”.
En optimist beklenti bir daha Meksika’dan geliyor. Pedro Miguel, Boric’in seçilmesiyle “Meksika, Peru, Şili, Arjantin ve Bolivya’nın da yer aldığı ilerici bir blok neredeyse tamamlandı. Eksikler Brezilya ve Kolombiya, ve iki ülkede 2022’de seçimlere gidiyor.” Miguel’e göre, bu bloğun ortak paydası “egemenlik, toplumsal kalkınma ve bilhassa CELAC önderliğinde bölgesel entegrasyonun ilerletilmesi”.
FRANSA, BOLİVYA, ABD, AB VE KANADA’DAN GELEN SELAMLARA KARŞILIK
Lakin Boric’in toplumsal medya hesabı şimdiye kadar bilakis işaret ediyor üzere. Seçim zaferinin akabinde Boriç dünyanın her yerinden tebrikler aldı. Fakat bunları toplumsal medya üzerinden yanıtlarken çok seçici davrandı.
Boriç, Fransa Cumhurbaşkanı, Kanada Başbakanı, Avrupa Birliği Dışişleri Yüksek Temsilcisi, ABD Lideri ve Bolivya Lideri’nin tebriklerini kamuoyu nezdinde teşekkür etti.
Walter Sorrentino, Boric’in dış siyasetinin “bir kopuş değil, bir koalisyon tarafınca belirlendiğini” söylüyor. Brezilyalı komünist, buna karşın “yeni Cumhurbaşkanı, devleti ve ulusal egemenliği siyasetinin merkezine yerleştiriyor” vurgusunu da yapıyor.
Venezuela Ulusal Meclis Üyesi Torres de León, “Venezuela ve Bolivya üzere ülkelere baskı yapmak için ABD tarafınca kurulan Lima Karteli artık fiilen öldü, yalnızca Brezilya ve Paraguay sağda kaldı” değerlendirmesini yapıyor. Torres de León, yeni cumhurbaşkanı Venezuela’nın kendi bahtını tayin hakkına hürmet duyduğu ve CELAC, MERCOSUR ve UNASUR üzere bölgesel entegrasyon siyasetlerinde işbirliği yaptığı sürece ülkeler içindeki münasebetlerin olumlu gelişeceğini söylüyor.
“Ama” diye ekliyor Torres de León, “Şili’nin sağ kanat partileri, Venezuela’ya karşı sert bir çizgi izlemesi için Boric’e baskı yapacak”.
ALLENDE’NİN TORUNU İLE POLEMİK
Arjantin’den Fernando Esteche, dış siyaset ve bölgesel entegrasyon konusunda Boric’i epeyce daha fazla eleştiriyor. Esteche, Boric’in Venezuela ve Küba’daki ABD dayanaklı protesto hareketlerini alkışladığını hatırlatıyor.
Arjantinli analist Fernando Estreche
Sahiden de, 2019’da bu biçimde Şili Meclisi Milletvekili olan Boric, Venezuela Devlet Lideri Maduro’yu “kategorik olarak kınanması gereken insan hakları ihlalleri” işlemekle suçlamıştı.
Karşılık Salvador Allende’nin torunundan gelmişti: Pablo Sepúlveda Allende, Boric’e açık bir mektupta karşılık vererek onu “sıradan, saçma ve yanlış bilgilendirilmiş karşılaştırmalar” yürütmekle eleştirmişti.
Miguel, Boric’in bu açıklamaları “Şili’nin cumhurbaşkanı olmayı hayal bile etmezken” yaptığını ve bunların Şili ile Venezuela ve Küba içindeki ikili münasebetlerden kaynaklandığını belirtiyor.
Fakat Şili’nin gelecek Devlet lideri Boric’in, ABD Lideri Biden ile yaptığı telefon görüşmesini toplumsal medya üzerinden aktarırken, “ortak bir sınama olarak demokrasiyi güçlendirmek”ten bahsetmesi dikkatleri çekti.
ötürüsıyla Esteche, Boric’in jeopolitik bir dönüşümü temsil ettiği istikametindeki kanıyı reddediyor. Arjantinli uzman için gelecekteki Şili Devlet Lideri “dış siyasette tam devamlılığı temsil ediyor. Arjantin ve Şili muhtemelen ABD’nin sağladığı çizgide dış siyaset eşgüdümlerini derinleştirecek”.
BORİC NE KADAR İKTİDARDA KALACAK?
Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ve hükümet değişikliğine paralel olarak ülkede yeni bir anayasa yazma süreci yaşanıyor. Halk tarafınca seçilen ve radikal sol akımların kuvvetli olduğu Anayasa Meclisi’nin önümüzdeki yıl bir taslak sunması bekleniyor.
Bu taslak referanduma sunulacak. Onaylanırsa, siyasi sisteme yeni bir temel oluşturacağı için, yeni başkanlık ve meclis seçimlerine bile yol açabilir.
Boric, “Şili’nin dünya çapında gurur kaynağı” olarak isimlendirdiği anayasal sürece kuvvetli dayanağını aslına bakarsan lisana getirdi.
Venezuelalı analist Gelfenstein, Anayasa Meclisi’nin “Şili’nin kurumsal demokratikleşmesini bir toplumsal uzlaşma yaratarak” sağlayacağını söylüyor ve Boric’in bu süreçte yapan bir rol oynamasını bekliyor.
Venezüellalı memleketler arası siyaset uzmanı Sergio Rodriguez Gelfenstein
“BORİC’E YÖNELİK KAPALI TEHDİT”: ŞİLİ’NİN SİLAHLI KUVVETLERİ
Pedro Miguel de tıpkı fikirde ve “yeni anayasa Pinochet’ten miras kalanın yerine geçecek ve neoliberal güçlerin yükünü azaltacak. bununla birlikte yerli halkların meselelerine ve insan haklarına da değinecek” diyor.
Lakin Meksikalı gazetecinin bir de uyarısı var: “Şili’nin pek Prusyalı, burjuva, elitist nitelikli bir silahlı kuvvetleri var. Sivil otoriteye tabi olma konusundaki sicilleri vahim. Ayrıyeten, Boric’in de el atmak zorunda kalacağı ekonomik alanla epey ilgililer. Bu niçinle, bu oligarşik ordu, Şili’nin seçilmiş lideri için saklı bir tehdit oluşturuyor.”
Güney Amerika ülkesinde kesin olan bir şey var: Gabriel Boric Font’un lider seçilmesi, mevcut eğilimi daha da hızlandırdı. Kıta sol siyasete yanlışsız ilerliyor. Lakin bu solun ‘Kaliforniya Solu’ yoksa ‘devrimci bir sol’ mu olacağı, hala tartışma ve çaba konusu.
Salvador Allende ve Gabriel Boric benzetmesi de haliyle uzmanların gündemlerinden bir tanesiydi.
United World International sitesinde İngilizce yayımlanan makale şöyleki:
Bir ülkenin devrimci geçmişi, hükümetin değiştiği günlerde hafızalarda canlanır. Seçim yarışında kaybeden aday, karşı-devrimci güçlere açıkça sahip çıkıyorsa, devrimci geçmiş daha da canlanır. Bir de kazanan aday solu temsil ediyorsa ve siyasi geçmişi değerli ölçüde radikal hareketler ortasında şekillenmişse, artık dün ile bugün tartışmalarda iç içe geçer.
Seçim sonuçları ülkenin bulunduğu kıtadaki genel eğilimi tasdik ediyorsa, yeni lider yalnızca 35 yaşında genç ise şu soru kaçınılmaz hale geliyor:
19 Aralık’taki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yüzde 56 oyla sahip olan Gabriel Boric, Şili’nin yeni Salvador Allende’si mi?
ŞİLİ: KONUTA DÖNEN “KARDEŞ”
“Semboller önemlidir”, diye vurguluyor Meksika’nın önde gelen solcu günlük gazetesi La Jornada’nın köşe müellifi Pedro Miguel United World International’a: “Salvador Allende, Pablo Neruda, Victor Jara… Bunlar bizim kıtamızın tamamının benimsediği sembollerdi. Şili Allende vaktinde, Unidad Popular vaktinde tüm dünya için bir umuttu. Onlar şiddete başvurmadan bir toplumsal dönüşümün kapısını araladılar.”
Miguel, Latin Amerika solunun Şili’yi “kayıp bir kardeş” olarak gördüğünü söylüyor. Ona göre Boric’in seçim zaferi ile, uzun müddettir sağ tarafınca kaçırılan ve neoliberalizm için bir laboratuvar olarak berbata kullanılan “kardeş nihayet meskenine dönüyor”.
Venezuela Birleşik Sosyalist Partisi (PSUV) Ulusal Meclis Üyesi Jacobo Torres de León ise UWI’ye verdiği demeçte “Karşı karşıya olduğu sınamalar düşünülürse Allende’nin ayakkabıları Boric’e büyük geliyor” diyerek itiraz ediyor.
Venezuela Birleşik Sosyalist Partisi (PSUV) Ulusal Meclis Üyesi Jacobo Torres de León
“ŞİLİ’NİN BİDEN’I”
Arjantinli analist Fernando Estreche, röportajımızda daha da radikal bir görüşü lisana getiriyor: “Boric, Şili’nin Biden’ı”.
Gabriel Boric’in seçim zaferi, Latin Amerika’da, yeni liderin siyasi programı ve Şili’nin kıtadaki perspektifi hakkında canlı bir tartışmaya niye oldu. Fakat Boric’i seçim zaferine götüren yolun kendisi de tartışmalı.
Boriç, seçim yarışına “Onura Onay” başlığı altında birleşen geniş bir koalisyonun adayı olarak girdi. Seçimlerin birinci tipini, oyların %28’ini alan muhafazakar aday Jose Antonio Kast’ın akabinde %26 ile ikinci olarak bitirdikten daha sonra, seçimlerin ikinci tipinde cumhurbaşkanlığına seçildi.
“FAŞİZMİN DÖNÜŞ TEHLİKESİ”
UWI’ye konuşan Venezüella milletlerarası siyaset uzmanı Sergio Rodriguez Gelfenstein, “Seçimlerin ikinci tipi faşizmin iktidara dönüş mümkünlüğünü içeriyordu” diyor. “Bu niçinle beşerler reaksiyon gösterdi ve daha az berbat olana oy verdi” diye ekliyor.
Boriç ikinci çeşidi kazanmak için etkin olarak mesela Sosyalist Parti’nin eski Lideri ve 1990 ile 2010 yılları içinde Şili’yi yöneten merkez-sol-merkez-sağ koalisyonu olan tarihi “Concertacion”un bir modülü olan Michelle Bachelet’in dayanağını aradı. halbuki kendisi kelam konusu partilere isyan ile oluşan öğrenci ve sokak protestolarından geliyor.
Brezilya Komünist Partisi Ulusal Lider Yardımcısı Walter Sorrentino, UWI’ye verdiği demeçte, Boric’in zaferinin “sadece takviyesi solun ötesine genişleterek mümkün olduğunu” vurguluyor. Lakin Sorrentino, Boriç’in “ayakları sokağa basan” bir hükümet kuracağı konusunda ısrar ediyor. Cumhurbaşkanı, hükümetin “kapalı duvarlar gerisinde çalışmayacağını” belirttiği birinci konuşmasıyla bu değerlendirmeyi doğrular üzere görünüyor.
Pedro Miguel de tıpkı fikirde. Meksikalı gazeteci, Şili’de başkanlık kurumunun fazlaca kuvvetli bulunmasına karşın, Boriç’in koalisyonunun Kongre’de dayanak araması gerekeceğini söylüyor. Burada Boric’in “kendisini destekleyen koalisyonun haricinde sağ, çok sağ ve merkez olmak üzere üç koalisyonla” karşı karşıya olduğunu söyleyen Miguel’e bakılırsa Şili Devlet Başkanı’nı “fazlaca karmaşık bir durum” bekliyor.
Pedro Miguel, La Jornada, Meksika
BORİC’İN HÜKÜMET PROGRAMI
Boriç’in çok ölçülü bir Hükümet Programı sunması da, geniş ve heterojen bir koalisyona dayanması ve hala kuvvetli düşmanlarla karşı karşıya olmasından kaynaklanabilir.
Giriş kısmı “Daha düzgün yaşamak için yeni bir Şili” sloganıyla biten metin, “feminizm, adil ekolojik geçiş, adem-i merkeziyetçilik ve beşere yakışır iş” üzere kavramları öne çıkarıyor. “Sürdürülebilirlik”, “iklim krizi” ve “finansal sorumlulukla değişim” de birtakım anahtar sözler.
Programın acil hareket teklifleri içinde vergi ıslahatı, emeklilik sistemi ıslahatı, halk sıhhatine yarar sağlayan sıhhat sistemi revizyonu, fiyatsız kentsel ulaşım, öğrencilerin borçlarının ortadan kaldırılması üzere, gelir dağıtımına müdahale eden bir dizi teklif bulunuyor.
Pandeminin ekonomik tesirlerinden “kurtulmaya” öncelik verilirken Boric, bayan istihdamı yaratmayı, personel örgütlenmesini ve müzakere ortamını güçlendirmeyi, taban fiyatı yükseltmeyi ve haftalık çalışma müddetini 40 saatle sınırlamayı teklif ediyor.
Program ayrıyeten LGBT+Q alanında yasallaştırmalar ve muhafaza, liberal kürtaj siyasetleri ve hatta “feminist diplomasi” ile cinsiyet siyasetlerine kuvvetli bir vurgu sunuyor.
“BİDEN’IN GÜNDEMİNİ TAKİP EDİYOR”
Bu anahtar sözlere dayanan Arjantinli uzman Fernando Esteche, Boric’i “sosyal demokrat” olarak nitelendiriyor. “LGBT, iklim değişikliği, insan hakları vurgusu; bunlar Joseph Biden’ın memleketler arası gündemi. Bu, toplumsal demokrasinin milletlerarası seviyede çalıştığı göz boyayan, lakin ilerici olmayan bir gündem”, diyor Esteche.
Esteche’nin değerlendirmesi, Latin Amerika’da Boric’in zaferiyle yaklaşan bir “Pembe” Dalga hakkında bir epeyce konuşmayla doğrulanmış görünüyor. Hatta kimi ABD’li muharrirler, yeni Şili Devlet Lideri’ni Venezuela, Küba ve Nikaragua üzere mevcut sol hükümetlere karşı seçenek olarak sunuyorlar.
Fakat Pedro Miguel, bu vurguları niçiniyle Boric’in olumsuz olarak nitelendirilmesine karşı çıkıyor. “O bir ‘yeni solcu’ değil. Bu, nitelendirme, solculuğa dair yanlış bir anlayışa dayanıyor. ‘Yeni sol’ fikri bir yanılsamadır. Boric epeyce sıradan bir biçimde eski ve klâsik sol bedelleri kurtarıyor. Çevreyi önemsemek, bayan özgürlüğü ya da genel olarak konuşursak, özgürlük siyasetleri her vakit solcuydu” diyor Miguel. Ve ekliyor: “Biden da ilericilerin dayanağı yardımıyla seçildi.”
Brezilya’dan Walter Sorrentino da, “sürdürülebilir ve ekolojik olarak sorumlu bir kalkınma konusundaki ısrar sosyalistler için yanlışsız ve epey önemli” diyerek bu fikri destekliyor.
Brezilya Komünist Partisi Ulusal Lider Yardımcısı Walter Sorrentino
TEMEL SINAMA: NEOLİBERALİZM
Seçim zaferinden daha sonra, Boric’in “Şili neoliberalizme mezar olacak” sözü basında sıkça yer aldı.
Pinochet’nin 1973’teki darbesinden daha sonra ülke, deregülasyon, metalaştırma, özelleştirmeler, emekli maaşlarının sermayeye dönüştürülmesi, devletin iktisattaki rolünün sonlandırılması ve geniş hür ticaret muahedeleri ile kıtada ve hatta dünya çapında neoliberal siyasetlerin laboratuvarı haline gelmişti.
Lakin geçtiğimiz on yılda Şili, bu siyasetlerin neticelerina karşı giderek artan protestolara sahne oldu. 2019’da, periyodun Cumhurbaşkanı Pinera’nın şiddetli çatışmalarda protestocular tarafınca neredeyse iktidardan indirildi.
Torres de León, “Şili’deki neoliberalizm o kadar kuvvetli ve o kadar yerleşik ki, onu yıkmak için yalnızca bir başkanlık devri değil, kuşağın vakti gerekecek” diyor. Ancak Boric bunu sahiden deneyecek mi?
Walter Sorrentino optimist. Komünist Partinin Boric hükümetindeki kuvvetli rolünü de vurgulayan Sorrentino, Şili Devlet Lideri’nin “derin ıslahatlara ve finansal neoliberalizme karşı kuvvetli bir çabaya yöneldiğini” söylüyor. Sorrentino’ya nazaran Boric, “ülkenin kalkınması için ulusal bir konsensüs önerdi ve devleti ana aktör olarak iktisadın merkezine yerleştirmek istiyor. Küçük ve orta ölçekli işletmelere kredi sağlayacak bir Devlet Kalkınma Bankası’nın kurulması, atılmış epeyce kıymetli bir adımdır.”
“ALLENDE BAKIR MADENLERİNİ KAMULAŞTIRDI, BU ARTIK MÜMKÜN DEĞİL”
Meksikalı gazeteci Pedro Miguel daha ihtiyatlı bir kıymetlendirme yapıyor: “Zamanında Allende bakır madenlerini kamulaştırmıştı. Bu bugün artık mümkün değil, zira ulus-devlet özel şirketlere karşı gücünü büyük ölçüde yitirdi. Bugün, piyasanın ortadan kaldırılamayacağı ve üretim araçlarının tamamına el konulamayacağı konusunda ortak bir kanı var. Ayrıyeten anti-neoliberalizm, anti-kapitalizm değildir.”
Miguel, “Amaç, felakete yol açmadan ıslahat yapmak olmalı” diye ekliyor ve uzlaşmak için çeşitli yolların bulunduğunu söylüyor: “Millileştirme değil, bir daha endüstrileşme. Meksika’daki örneğimizi ele alın. Petrol üzere birtakım kaynakların ihracatını yasakladık ve maden çıkarma konusunda hiç yeni ruhsat vermedik. Şili’nin bu biçimde bir yol izleyebilir. Devletin şirketlerin muhtaçlıkları yerine halkın gereksinimlerini karşılamaya odaklandığı bir modele yönelebilirler.”
Venezuelalı analist Gelfenstein daha kuşkucu. Ekonomik büyümenin yarattığı gelirin halkta eşit bir biçimde dağıtılmadığına ve dar bir kesitin ülkenin zenginliklerine her zamankinden daha fazla sahip olduğuna işaret eden Gelfenstein, Boric’te “Bachelet’in ve Concertacion’un siyasetlerinin devam ettiğini” gözlemliyor. Gelfenstein’a bakılırsa “halk bilhassa toplumsal güzelleştirmelerle ilgili taleplerinde ısrarcı olacak, lakin Boric bu taleplere olumlu karşılık veremeyecek. Yanılmayı fazlaca isterdim lakin Boric hükümeti hakkında önemli kuşkularım var.”
DIŞ SİYASET: DEĞİŞİM Mİ, DEVAM MI?
Kıta çapında epey tartışılan bir husus da, Boric’in dış siyasetine yönelik beklentiler.
Geçiş devrinin akabinde Mart 2022’de iktidarı devralacak olan yeni Cumhurbaşkanı, programında, “feminist dış politika” perspektifiyle “girişimci diplomasisi ile ikili, bölgesel ve global bağlantıların güçlendirilmesi” vaadinde bulunuyor.
Boric’in odaklanmak istediği mevzular – bir daha – sürdürülebilirlik, insan hakları, göç ve “küresel sınamaları daha düzgün yanıtlamak için yeni araçlar sunacak biçimde mevcut ticaret mutabakatlarının gözden geçirilmesi”.
En optimist beklenti bir daha Meksika’dan geliyor. Pedro Miguel, Boric’in seçilmesiyle “Meksika, Peru, Şili, Arjantin ve Bolivya’nın da yer aldığı ilerici bir blok neredeyse tamamlandı. Eksikler Brezilya ve Kolombiya, ve iki ülkede 2022’de seçimlere gidiyor.” Miguel’e göre, bu bloğun ortak paydası “egemenlik, toplumsal kalkınma ve bilhassa CELAC önderliğinde bölgesel entegrasyonun ilerletilmesi”.
FRANSA, BOLİVYA, ABD, AB VE KANADA’DAN GELEN SELAMLARA KARŞILIK
Lakin Boric’in toplumsal medya hesabı şimdiye kadar bilakis işaret ediyor üzere. Seçim zaferinin akabinde Boriç dünyanın her yerinden tebrikler aldı. Fakat bunları toplumsal medya üzerinden yanıtlarken çok seçici davrandı.
Boriç, Fransa Cumhurbaşkanı, Kanada Başbakanı, Avrupa Birliği Dışişleri Yüksek Temsilcisi, ABD Lideri ve Bolivya Lideri’nin tebriklerini kamuoyu nezdinde teşekkür etti.
Walter Sorrentino, Boric’in dış siyasetinin “bir kopuş değil, bir koalisyon tarafınca belirlendiğini” söylüyor. Brezilyalı komünist, buna karşın “yeni Cumhurbaşkanı, devleti ve ulusal egemenliği siyasetinin merkezine yerleştiriyor” vurgusunu da yapıyor.
Venezuela Ulusal Meclis Üyesi Torres de León, “Venezuela ve Bolivya üzere ülkelere baskı yapmak için ABD tarafınca kurulan Lima Karteli artık fiilen öldü, yalnızca Brezilya ve Paraguay sağda kaldı” değerlendirmesini yapıyor. Torres de León, yeni cumhurbaşkanı Venezuela’nın kendi bahtını tayin hakkına hürmet duyduğu ve CELAC, MERCOSUR ve UNASUR üzere bölgesel entegrasyon siyasetlerinde işbirliği yaptığı sürece ülkeler içindeki münasebetlerin olumlu gelişeceğini söylüyor.
“Ama” diye ekliyor Torres de León, “Şili’nin sağ kanat partileri, Venezuela’ya karşı sert bir çizgi izlemesi için Boric’e baskı yapacak”.
ALLENDE’NİN TORUNU İLE POLEMİK
Arjantin’den Fernando Esteche, dış siyaset ve bölgesel entegrasyon konusunda Boric’i epeyce daha fazla eleştiriyor. Esteche, Boric’in Venezuela ve Küba’daki ABD dayanaklı protesto hareketlerini alkışladığını hatırlatıyor.
Arjantinli analist Fernando Estreche
Sahiden de, 2019’da bu biçimde Şili Meclisi Milletvekili olan Boric, Venezuela Devlet Lideri Maduro’yu “kategorik olarak kınanması gereken insan hakları ihlalleri” işlemekle suçlamıştı.
Karşılık Salvador Allende’nin torunundan gelmişti: Pablo Sepúlveda Allende, Boric’e açık bir mektupta karşılık vererek onu “sıradan, saçma ve yanlış bilgilendirilmiş karşılaştırmalar” yürütmekle eleştirmişti.
Miguel, Boric’in bu açıklamaları “Şili’nin cumhurbaşkanı olmayı hayal bile etmezken” yaptığını ve bunların Şili ile Venezuela ve Küba içindeki ikili münasebetlerden kaynaklandığını belirtiyor.
Fakat Şili’nin gelecek Devlet lideri Boric’in, ABD Lideri Biden ile yaptığı telefon görüşmesini toplumsal medya üzerinden aktarırken, “ortak bir sınama olarak demokrasiyi güçlendirmek”ten bahsetmesi dikkatleri çekti.
ötürüsıyla Esteche, Boric’in jeopolitik bir dönüşümü temsil ettiği istikametindeki kanıyı reddediyor. Arjantinli uzman için gelecekteki Şili Devlet Lideri “dış siyasette tam devamlılığı temsil ediyor. Arjantin ve Şili muhtemelen ABD’nin sağladığı çizgide dış siyaset eşgüdümlerini derinleştirecek”.
BORİC NE KADAR İKTİDARDA KALACAK?
Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ve hükümet değişikliğine paralel olarak ülkede yeni bir anayasa yazma süreci yaşanıyor. Halk tarafınca seçilen ve radikal sol akımların kuvvetli olduğu Anayasa Meclisi’nin önümüzdeki yıl bir taslak sunması bekleniyor.
Bu taslak referanduma sunulacak. Onaylanırsa, siyasi sisteme yeni bir temel oluşturacağı için, yeni başkanlık ve meclis seçimlerine bile yol açabilir.
Boric, “Şili’nin dünya çapında gurur kaynağı” olarak isimlendirdiği anayasal sürece kuvvetli dayanağını aslına bakarsan lisana getirdi.
Venezuelalı analist Gelfenstein, Anayasa Meclisi’nin “Şili’nin kurumsal demokratikleşmesini bir toplumsal uzlaşma yaratarak” sağlayacağını söylüyor ve Boric’in bu süreçte yapan bir rol oynamasını bekliyor.
Venezüellalı memleketler arası siyaset uzmanı Sergio Rodriguez Gelfenstein
“BORİC’E YÖNELİK KAPALI TEHDİT”: ŞİLİ’NİN SİLAHLI KUVVETLERİ
Pedro Miguel de tıpkı fikirde ve “yeni anayasa Pinochet’ten miras kalanın yerine geçecek ve neoliberal güçlerin yükünü azaltacak. bununla birlikte yerli halkların meselelerine ve insan haklarına da değinecek” diyor.
Lakin Meksikalı gazetecinin bir de uyarısı var: “Şili’nin pek Prusyalı, burjuva, elitist nitelikli bir silahlı kuvvetleri var. Sivil otoriteye tabi olma konusundaki sicilleri vahim. Ayrıyeten, Boric’in de el atmak zorunda kalacağı ekonomik alanla epey ilgililer. Bu niçinle, bu oligarşik ordu, Şili’nin seçilmiş lideri için saklı bir tehdit oluşturuyor.”
Güney Amerika ülkesinde kesin olan bir şey var: Gabriel Boric Font’un lider seçilmesi, mevcut eğilimi daha da hızlandırdı. Kıta sol siyasete yanlışsız ilerliyor. Lakin bu solun ‘Kaliforniya Solu’ yoksa ‘devrimci bir sol’ mu olacağı, hala tartışma ve çaba konusu.