Morgoth
New member
Netflix’in periyot dizisi “Kulüp”, birinci altı kısmıyla yayınlandı. 50’lerde geçen dizi, İstanbul’un gece hayatı ile asli öge olmaktan çıkıp azınlığa gerilemiş Sefarad Musevileri başta olmak üzere Pera gayrimüslimlerini birebir hikayede buluşturuyor. Tarihi yerler, kıyafet seçimi ve lamba direklerine asılan ilanlara kadar her detay, devrin ruhunu yaşatmak emeliyle işlenmiş ve kuvvetli bir atmosfer kurulmuş.
POGROMDAN ÇABUCAK EVVEL PERA VE GALATA YA DA ALATURKA İLE ALAFRANGANIN TEHLİKELİ DANSI
Bir cümbüş yerinin etrafında dönen dizinin hikayesini özetlemek gerekirse analım. Yahudi cemaatine mensup Matilda (Gökçe Bahadır), 17 yıl evvelce işlediği cinayetin cezasını yatarken çıkarılan afla salınmıştır. İsrail’e gitmeyi tasarlayan Matilda, seyahat hazırlıkları için hahamı ziyaret eder ve kızı Rachel’in yetimhanede yaşadığını öğrenir. Annesini tanımadan büyümüş Rachel (Asude Kalabek) de en meczup dolu çağındadır, boş durmaz ve dansçı arkadaşı Tasula’nın el konan kimliğini geri almaya Kulüp İstanbul’a girer. İşler zıt gidince işletme müdürü Çelebi’ye yakalanır. Genç bayandan şikayetçi olan Çelebi ile kızının karakola düştüğünü öğrenen Matilda’nın yolları kesişir. Çelebi Matilda’yı tanımaktadır ve geçmişin hesabını görmenin peşindedir. Şikayetini çekmek için Matilda’ya Kulüp’te çalışmayı kural koşar.
Kulüpte yeni dönem arifesinde hummalı bir çalışma sürmektedir. Biroldukca yerden kovulan assolist adayı Selim Songür (Salih Bademci), yeni bir gösteri sunmak üzere vizyoner işveren Orhan’la (Metin Akdülger) anlaşır. Alafranga ile alaturkayı harmanlayarak canlı dans koreografileriyle seyirciyi yıkıp dökmeye aday Selim, sahnelerin yadırgadığı erkek assolist tabusunu da yıkmaya niyetlenmiştir.
Kulüp’ün etrafı de pek hareketlidir. Rachel gönlünü çapkınlığıyla nam salan Fıstık İsmet’e kaptırmıştır. Dayakçı babası Ali Şeker’den haz etmeyen İsmet (Barış Arduç), Pera’da sürücülük yapmakta, yabancı lisan bilmektedir, süratli ve gizemlidir. Hayalleri ve bavullarıyla Anadolu’dan gelen Hacı ile Bahtiyar pis işler erbabı Ali Şeker’in amele pazarından geçip kulüpte çalışmaya başlamışlardır. Herkes kendi kederine yanmakta, kendi yoluna bakmaktadır. Orhan’ın “Memleket değişiyor Çelebi” kelamlarında de özetleyebileceğimiz kaygan siyasi durum ise bu kederleri büyütüp yolları çıkmaza çevirecek bir karanlığa gerçek sürüklenmektedir.
CÜMBÜŞ DÜNYASININ KALBİNDE BURUKLUK
Zeynep Günay Tan ile Seren Ulu’nun yönettiği “Kulüp”e bilhassa iki açıdan, siyasi bakımdan ve periyot işi vasfından yola çıkarak değinmek isabet olacaktır. BluTV üretimi “Yeşilçam”a kıyasla soluk bir dizi “Kulüp”… Renk kullanmasından ve iç karartıcı kapalı yerlerden bunu anlıyoruz. Alışılmış ele aldığı periyodun tesiriyle daha sade, daha hüzünlü kostümler ve dekorlar tercih edilmiş. Başımızı bir an olsun koyu ton bir ömürden kaldıramıyoruz. Cümbüş dünyasında geçmesine karşın sahne şovlarına boğulmayan dizide Selim’in canlı, bir o kadar gözyaşlı hayatı seyircinin de sevincini törpülüyor. Lakin dizinin tercih ettiği devrin hüzünlü olması bir yana iki noktaya tartı verdiğini görüyoruz: Cümbüş dünyası ve Yahudi cemaati. Açarsak, Beyoğlu’na ve Galata’ya ağırlaştığını söyleyebiliriz. Bu yönelimin biroldukca niçini var. İstanbul’un ve cümbüş dünyasının kalbi Pera’da çarparken Galata ise Yahudi cemaatinin tarihinde kıymetli bir yer tutuyor. Bu bölgelerin bozulmamış mimari ögeler barındırması da uğraşı… Kamondo merdivenleri, Tünel üzere yerler tarihi dokuya katkı sağlıyor.
bir daha de devir işlerinin 1955 İstanbul’una dayanıp durması üzerine eğilmek gerektiğini düşünüyorum. Üretimci şirket O3’ün televizyonda yayınlanan bir öteki devir dizisi de (Aziz) 30’ları ele alıyor ve Antakya’da geçiyor. Bunu dahi bir gelişme sayabiliriz zira periyot işi dendiğinde akıllara sadece Adana ve İstanbul geliyordu uzun vakittir. İstanbul’da ise Beyoğlu… Pekala, niye? Beyoğlu kentin kültürel hayatında aşılması beklenen son eşik tahminen… Gayrimüslimlerin kovulması ve cümbüş dünyasının dizide anıldığı üzere “Türklere verilmesi” bir yozlaşmayı, tektipleşmeyi de birlikteinde getirmiş elbet. ötürüsıyla işin içine cümbüş girince o eşiğin hatırlanması tesadüf sayılmaz.
Öte taraftan İstanbul’un yakın geçmişinde anlatılmaya paha diğer şey görülmüyor demek ki. Toplumsal sorunlardan çok cümbüş kesimine bir bağlılık kelam konusu… Örneğin İkinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan şartlardan pek kelam edilmiyor veya 27 Mayıs’tan, 15-16 Haziran personel dalgalanmasından… halbuki “Çemberimde Gül Oya” (2004) ve “Hatırla Sevgili” (2006) üzere televizyon dizileri siyasi tarihimizden değerli kesitleri merkeze alarak romantik hikayeler aktarmıştı. Çevrimiçi platformlar ise cümbüş ve harekete istek gösteriyor. Bunu da mecranın dinamizmi temel alan yapısına yorabiliriz. Su akıp yatağını bulmuyor da yatak kendi suyunu kendi kaynağından seçiyor. Sahneler, setler ve çalkantılı siyaset iş birliği periyot üretimlerini kışkırtan bir taban sunuyor. Platformlardaki periyot işleri de bu tabanı kıymetlendirerek kırılmaları muvaffakiyetle dramatize ediyor.
1955 tarihiyse 6-7 Eylül yağması ile bir dönüm ve platform devir işlerinin doğal hududunu da çizmekte… Buradan siyasete uzanılıyor. Aslında bu dönemeç bir tıp günah çıkarma kabini fonksiyonunda ve popülist siyasete inançlı argümanlar hazırlıyor. Hamasi siyasetin saldırgan lisanı karşısına af dileyen popülist siyaseti, genel geçer yargıları koymak periyoda dair politik süslü üretimleri özünde suya sabuna dokunmaz bir duruma taşıyor, zira ne kusura ne affa samimi yaklaşılmakta ve hatta hem nalına hem mıhına vurulmakta…
‘KULÜP’ÜN FARKI, OLUMLU YANLARI
Azınlıklar, siyasi tarihimizin can yakıcı sıkıntılarından… 1915 Tehciri, Yunanistan devletiyle nüfus mübadelesi, Varlık vergisi, Aşkale sürgünü (1942), Kıbrıs probleminin iç siyasete tesirleri ve 6-7 Eylül organize atakları… Günümüze gerçek geldiğimizdeyse 1986 ve 2003 senelerında sinagoglara yönelik terör hareketlerini, bir daha 2007 başında Ermeni aydın Hrant Dink’in katledilişini görüyoruz. Osmanlı Devleti dağılırken Hristiyan nüfusu oluşturan Ermeni ve Rum vatandaşların temsiliyeti büyük ölçüde karikatürize edilse, çarpıtılsa dahi bir biçimiyle ana akım anlatıya sızmayı başardı. Museviler ise ekseriyetle pinti tüccar, karaborsacı olarak çizildi, sığın da sığı bir yaklaşıma maruz bırakılarak kültürlerinden azade kılındılar. Kulüp için bir vakit içinder yurdun yerlisi olan Sefaradlar’ın külçeşidini geniş kitlelere duyurmak yolunda bir fırsat diyebiliriz. Ezberden yol almayan bu bahis seçimini takdir etmeli.
Bir öteki hassas sorun ise Netflix’in eşcinsel bağlantıları gündeme taşıyan yayın siyasetini Türkiye’deki sert ahlakçı çizgiye kabul ettirme uğraşı… Şu ana dek platformun açıktan bir eşcinsel bağlantı sun(a)madığını biliyoruz. “Kulüp”te de bu biçimde bir bağlantı yaşanmıyor ama müzikçi Selim Songür’ün gerek sahne gerek kulisteki kompozisyonu eşcinsel çağrışımlarla yüklü. Fakat dikkatimi çeken, dizide iki erkek baş kahramanın karşı cinsin çekim alanına hiç sokulmayışı. Bunlardan birincisi Songür, başkasıysa kulübün işvereni Orhan. Ortalarında açık bir yakınlık sergilenmese bile birbirlerini ziyadesiyle anlamaları, sıkılmışlıklarında buluşmaları ortalarındaki erkek dostluğunu da standart dışına taşıyor. Muhtemelen ikinci dönemde Orhan’a karşı cinsten bir kısmet bulunacak, baş göz edilecektir. Aksi düşünülemez! Veya aksi düşünülemeye, tez bağlayın başını!
DİZİDE AKSAKLIKLAR: MANASIZ GİZEMLER, YEŞİLÇAM’DAN MİRAS KLİŞELER
Rana Denizer, Ayşin Akbulut, Serkan Yörük, Necati Şahin ve Bengü Üçüncü’den oluşan geniş bir senaryo takımınca yazılan “Kulüp”, alaka ve çatışmaları bakımından bildik bir kumaşı alışageldik biçimde dokumuş, sürprizlere yer vermeyen garanti bir anlatı. elbette bu tarafıyla kendi izleyicisine ulaşabilecek imkânlar yaratıyor lakin aksaklıkları da göze batıyor. öncedena hikayede sırıtan yansılardan ve sivriltilmiş iletilerden kelam edebiliriz.
Yansılardan girelim. Matilda ömür uzunluğu mahpus cezasını yattığı cezaevinde dünya hayatından el etek çekmiş fakat uğruna bedel ödeyip ödettiği imanına halel getirmemiş bir karakter. Afla çıkıyor, şaşkın ve yorgun… İsrail’e gidecek. Biletini almış, her şey hazır lakin aniden analık duygusu ağır basıyor ve yetimhanedeki kızını bırakmaya yanaşmıyor. Burası, yani hikayenin kurulduğu nokta düşündürücü… On yedi yıl mahpus yatmış, haliyle toplumsal yaşama yabancılaşmış bir hanımın aniden şefkatli anneye dönüşmesi, kızının karşısına dikilip “ben anayım ana” perdesinden konuşması doğallıktan uzak. Karşılığında aldığı reaksiyon de altta kalır değil. Rachel de çok reaksiyonlar veriyor. Annesine sarılmasını beklemiyoruz fakat her duyguyu büyük yaşıyor, biraz fazla oynuyor. Bu uyumsuzluğu şahısların karakterlerine yorarak çözebilir, sineye çekebiliriz. Matilda kararlı ve kuvvetli bir bayan, Rachel uçarı, ömrünün baharında bir kızcağız. “Eh, orta yolu bu biçimde buluyorlar” deyip geçelim.
Nedir ki dizide sıkıntılar bitmek bilmiyor. örneğin kimi iletilerin kamu spotu kıvamında verilişine şahit oluyoruz. Bir sahnede, “Türkiye’nin siyasi yüzü” diyebileceğimiz işletme müdürü Çelebi, Matilda’nın şabatıyla Hacı’nın cuma namazını birebir kararlılıkla engelliyor ama azınlığın bastırılmasıyla garip Anadolu beşerinin ezilmesi birebir programın modülü değil. aslına bakarsanız ikisini eşitlemek de azınlığa dönük sistematik şiddetin hafifçee alınması manasına geliyor ve sağcı bir bakış açısının eseri…
“Kulüp”, garanti anlatısını manasız gizemlerle yorarken klişelerle canlı tutmaya çalışıyor. Örneğin Çelebi’nin geçmişe uzanan aşk hikayesi beklendiği ölçüde gizem yaratmıyor yahut Rachel’in annesinin kimi öldürdüğünü öğrenmemesi tam olarak neye hizmet ediyor, kestirmek güç. Hani öğrendiğinde en çok bir iki çağıracak, çekip gidecek. Annesiyle alakası esasen pamuk ipliğine bağlı… Klişelerden de kelam açmalı. “Kulüp”, devrin Yeşilçam sinemalarını aratmayacak klişelere yaslanmış. Rachel’in kendisini kardeş üzere seven Mordo yerine bitirim İsmet’e vurulması ve onunla bir gece bir arada olup çabucak hamile kalması üzere örnekler verilebilir.
VAKİT SORUNU
Devir işlerinin yumuşak karnı, mantık yanılgılarına düşebilmesi bilhassa geçtiği vakit içinde uyuşmayan tarafları… Şimdiki ve kurgusal bir anlatıda pek ilgilenmeyeceğimiz bilgiler periyot işinde öne çıkabiliyor. Bu hususta iki örnek verildi. Akif Kurtuluş ve Şenay Aydemir attıkları tweetlerle uyuşmazlıklara işaret ettiler.
Kurtuluş, Sürücü İsmet karakterinin okuduğu Nazım Hikmet dizelerine takılmış.* İsmet jigoluluk hizmeti verdiği güçlü İngiliz’in konutunda Hikmet’in “Kadınlarımız” diye bilinen şiirinden dizeler okuyor. Bu dizeler şairin “Kuvayi Milliye” destanına ilişkin. Kurtuluş da kitabın birinci baskısının 65’te gerçekleştiğini belirtiyor. Lakin İsmet her ortama girip çıkan biri olarak 41’de tamamlanmış bu yapıta yayımlanmadan evvelden ulaşmış olamaz mı? Elbet olabilir. Hatta maço görünümüne ve Rachel’e el kaldırmasına rağmen bayana yönelik şiddeti eleştiren çelişkili bir tavır da sergiliyor. Bu tavırla örtüşmekte andığı dizeler. Toplumsal çerçevede bir özeleştiri göze çarpıyor kelam konusu dizelerde.
Daha vahim bir kusur Şenay Aydemir’in değindiği af sıkıntısı…** Aydemir, Varlık Vergisi, Matilda’nın hapishane hayatı ve affı bir doğrultuda buluşturarak 17 yıl tutsaklığın hangi aralığa denk geldiğini kavramaya çalışıyor, işin ortasından bir türlü çıkamıyor. Dizide kesin tarih belirtilmediği kanısından hareketle olayların 59’da geçebileceğini (geçmesi gerektiğini) savunmuş Aydemir. Varlık Vergisiyle birlikte babası sürgüne yollanan Matilda çocuğuna gebe olduğu Mümtaz’ı vuruyor. Yani 42’de girip 17 yıl mahpus yattıysa 59’da çıkmış olması lazım. Gerçi bu biçimdesi bir genel af ise 60’da ilan edilmiş.
Dizinin 55’te geçtiği kulübün açılışıyla ilgili kısımlarda belirtiliyordu güya, aklımda o denli kalmış. aslına bakarsan 6-7 Eylül’den daha sonra maalesef Musevilere o kadar hayat alanı dahi tanınmadığı varsayım edilebilir. Buradaki problem 17 yılda ısrar edilmesi. Bu da anlaşılır. Rachel’i 13 yaşında gösteremeyeceklerine bakılırsa veyahut Varlık Vergisinin tetikleyici rolünü ıskalamayacaklarına bakılırsa 17 yıl daha sonraya gidilmesi kaçınılmaz. İki kırılma içinde geçen müddete dört yıl fazladan eklenmiş deyip yoğurdun başına oturmuş senaristlere bırakmalı kaşığı!
PERİYODUN GÖLGESİNDE SÖNÜK VE PARLAK OYUNCULUKLAR
Dizide oyunculuklara da parantez açmak istiyorum. “Kulüp”ün periyot işi olması oyunculuklar açısından dezavantaja dönüşmüş çünkü oyuncuların önüne konan hudut ve maniler çoğalmış. İsmet karakterinden başlayalım. Barış Arduç’un “öfkeli ve güzel abi” olmak haricinde hikayeye bir şey kattığını söyleyemeyiz. Metin Akdülger’in aslına bakarsan oynayacağı bir alan yok, atıl bir karakterde uzunluk gösteriyor. Annesi ve etnik kimliğiyle yaşadığı tansiyon de çok verimsiz. Temel çatışmanın tarafı Fırat Tanış, birçok sahnede smokininin de tesiriyle hantal bir manzara vermiş. Oyunculuğunu sürece bahtı Gökçe Bahadır ve Salih Bademci’ye tanınmış. Onlar da deneyimlerini konuşturuyorlar. Bademci sahneye çıkar güldürür, kulise döner ağlatır bir çizgide, assolist kaprislerini ve ailevi zahmetlerin yükünü hissettiriyor. Bahadır ise rolüyle bütünleşmiş. Kızı karşısında birtakım çıkışlarını abartılı bulsam da ev-iş yeri, semt-cemaat içinde mekik dokurken yaşadığı yorgunluğu ve mahpusluk daha sonrası şaşkınlığı eksiksiz veriyor.
Lakin Bademci ve Bahadır’ı saymazsak bir yönetim etme hali, bir sönüklük hakim diziye. Bu sönüklüğün haricinde kalan, “oynamaya zorlanan” tek isimse Rachel rolünde karşımıza çıkan Asude Kalabek. Oyunculuğu yetmemiş Kalabek’in. çabucak hemen epey genç ve tecrübesiz bir oyuncu, vakit içinde geliştirecektir kendisini. Lakin bir yandan da yüzünün Netflix’e müsait olduğunu not düşelim. Kolaylıkla kavranamayan bir yüze sahip… Yani bir manada Kalabek’in tüm o çok reaksiyonlarına, bağırış çağırışlarına rağmen (yakın çekimlerin de marifetiyle) yüzüyle var olduğunu görüyoruz. Bu toy ve kararsız yüze bir şeyler katarsa canlandıracağı yeni rollerde daha başarılı bir Kalabek izleyebiliriz.
“Kulüp” hakkında kelamı bağlarken, kurduğu atmosfer ve eğildiği sıkıntılar itibariyle muvaffakiyete eriştiğini lakin hikayesinden yana zayıf kaldığını söylemek gerekiyor. İhtimamlı sanat idaresiyle dikkat çeken dizide hüzün duygusu sinematografiye yansıtılıp periyoda yönelik gerçek bir hava estirilmiş. Siyasetin tekinsiz fısıltısı, fırtına öncesi o epey sesli sessizlik duyuluyor. Buna karşın ortamdan gereğince faydalanılmamış ve senaryo yersiz gizemler, fonksiyonsuz tansiyonlarla, dahası türlü klişelerle zedelenmiş. İzlenir mi? İzlenir ancak ilgi alımlı konusu için…
*
**
POGROMDAN ÇABUCAK EVVEL PERA VE GALATA YA DA ALATURKA İLE ALAFRANGANIN TEHLİKELİ DANSI
Bir cümbüş yerinin etrafında dönen dizinin hikayesini özetlemek gerekirse analım. Yahudi cemaatine mensup Matilda (Gökçe Bahadır), 17 yıl evvelce işlediği cinayetin cezasını yatarken çıkarılan afla salınmıştır. İsrail’e gitmeyi tasarlayan Matilda, seyahat hazırlıkları için hahamı ziyaret eder ve kızı Rachel’in yetimhanede yaşadığını öğrenir. Annesini tanımadan büyümüş Rachel (Asude Kalabek) de en meczup dolu çağındadır, boş durmaz ve dansçı arkadaşı Tasula’nın el konan kimliğini geri almaya Kulüp İstanbul’a girer. İşler zıt gidince işletme müdürü Çelebi’ye yakalanır. Genç bayandan şikayetçi olan Çelebi ile kızının karakola düştüğünü öğrenen Matilda’nın yolları kesişir. Çelebi Matilda’yı tanımaktadır ve geçmişin hesabını görmenin peşindedir. Şikayetini çekmek için Matilda’ya Kulüp’te çalışmayı kural koşar.
Kulüpte yeni dönem arifesinde hummalı bir çalışma sürmektedir. Biroldukca yerden kovulan assolist adayı Selim Songür (Salih Bademci), yeni bir gösteri sunmak üzere vizyoner işveren Orhan’la (Metin Akdülger) anlaşır. Alafranga ile alaturkayı harmanlayarak canlı dans koreografileriyle seyirciyi yıkıp dökmeye aday Selim, sahnelerin yadırgadığı erkek assolist tabusunu da yıkmaya niyetlenmiştir.
Kulüp’ün etrafı de pek hareketlidir. Rachel gönlünü çapkınlığıyla nam salan Fıstık İsmet’e kaptırmıştır. Dayakçı babası Ali Şeker’den haz etmeyen İsmet (Barış Arduç), Pera’da sürücülük yapmakta, yabancı lisan bilmektedir, süratli ve gizemlidir. Hayalleri ve bavullarıyla Anadolu’dan gelen Hacı ile Bahtiyar pis işler erbabı Ali Şeker’in amele pazarından geçip kulüpte çalışmaya başlamışlardır. Herkes kendi kederine yanmakta, kendi yoluna bakmaktadır. Orhan’ın “Memleket değişiyor Çelebi” kelamlarında de özetleyebileceğimiz kaygan siyasi durum ise bu kederleri büyütüp yolları çıkmaza çevirecek bir karanlığa gerçek sürüklenmektedir.
CÜMBÜŞ DÜNYASININ KALBİNDE BURUKLUK
Zeynep Günay Tan ile Seren Ulu’nun yönettiği “Kulüp”e bilhassa iki açıdan, siyasi bakımdan ve periyot işi vasfından yola çıkarak değinmek isabet olacaktır. BluTV üretimi “Yeşilçam”a kıyasla soluk bir dizi “Kulüp”… Renk kullanmasından ve iç karartıcı kapalı yerlerden bunu anlıyoruz. Alışılmış ele aldığı periyodun tesiriyle daha sade, daha hüzünlü kostümler ve dekorlar tercih edilmiş. Başımızı bir an olsun koyu ton bir ömürden kaldıramıyoruz. Cümbüş dünyasında geçmesine karşın sahne şovlarına boğulmayan dizide Selim’in canlı, bir o kadar gözyaşlı hayatı seyircinin de sevincini törpülüyor. Lakin dizinin tercih ettiği devrin hüzünlü olması bir yana iki noktaya tartı verdiğini görüyoruz: Cümbüş dünyası ve Yahudi cemaati. Açarsak, Beyoğlu’na ve Galata’ya ağırlaştığını söyleyebiliriz. Bu yönelimin biroldukca niçini var. İstanbul’un ve cümbüş dünyasının kalbi Pera’da çarparken Galata ise Yahudi cemaatinin tarihinde kıymetli bir yer tutuyor. Bu bölgelerin bozulmamış mimari ögeler barındırması da uğraşı… Kamondo merdivenleri, Tünel üzere yerler tarihi dokuya katkı sağlıyor.
bir daha de devir işlerinin 1955 İstanbul’una dayanıp durması üzerine eğilmek gerektiğini düşünüyorum. Üretimci şirket O3’ün televizyonda yayınlanan bir öteki devir dizisi de (Aziz) 30’ları ele alıyor ve Antakya’da geçiyor. Bunu dahi bir gelişme sayabiliriz zira periyot işi dendiğinde akıllara sadece Adana ve İstanbul geliyordu uzun vakittir. İstanbul’da ise Beyoğlu… Pekala, niye? Beyoğlu kentin kültürel hayatında aşılması beklenen son eşik tahminen… Gayrimüslimlerin kovulması ve cümbüş dünyasının dizide anıldığı üzere “Türklere verilmesi” bir yozlaşmayı, tektipleşmeyi de birlikteinde getirmiş elbet. ötürüsıyla işin içine cümbüş girince o eşiğin hatırlanması tesadüf sayılmaz.
Öte taraftan İstanbul’un yakın geçmişinde anlatılmaya paha diğer şey görülmüyor demek ki. Toplumsal sorunlardan çok cümbüş kesimine bir bağlılık kelam konusu… Örneğin İkinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan şartlardan pek kelam edilmiyor veya 27 Mayıs’tan, 15-16 Haziran personel dalgalanmasından… halbuki “Çemberimde Gül Oya” (2004) ve “Hatırla Sevgili” (2006) üzere televizyon dizileri siyasi tarihimizden değerli kesitleri merkeze alarak romantik hikayeler aktarmıştı. Çevrimiçi platformlar ise cümbüş ve harekete istek gösteriyor. Bunu da mecranın dinamizmi temel alan yapısına yorabiliriz. Su akıp yatağını bulmuyor da yatak kendi suyunu kendi kaynağından seçiyor. Sahneler, setler ve çalkantılı siyaset iş birliği periyot üretimlerini kışkırtan bir taban sunuyor. Platformlardaki periyot işleri de bu tabanı kıymetlendirerek kırılmaları muvaffakiyetle dramatize ediyor.
1955 tarihiyse 6-7 Eylül yağması ile bir dönüm ve platform devir işlerinin doğal hududunu da çizmekte… Buradan siyasete uzanılıyor. Aslında bu dönemeç bir tıp günah çıkarma kabini fonksiyonunda ve popülist siyasete inançlı argümanlar hazırlıyor. Hamasi siyasetin saldırgan lisanı karşısına af dileyen popülist siyaseti, genel geçer yargıları koymak periyoda dair politik süslü üretimleri özünde suya sabuna dokunmaz bir duruma taşıyor, zira ne kusura ne affa samimi yaklaşılmakta ve hatta hem nalına hem mıhına vurulmakta…
‘KULÜP’ÜN FARKI, OLUMLU YANLARI
Azınlıklar, siyasi tarihimizin can yakıcı sıkıntılarından… 1915 Tehciri, Yunanistan devletiyle nüfus mübadelesi, Varlık vergisi, Aşkale sürgünü (1942), Kıbrıs probleminin iç siyasete tesirleri ve 6-7 Eylül organize atakları… Günümüze gerçek geldiğimizdeyse 1986 ve 2003 senelerında sinagoglara yönelik terör hareketlerini, bir daha 2007 başında Ermeni aydın Hrant Dink’in katledilişini görüyoruz. Osmanlı Devleti dağılırken Hristiyan nüfusu oluşturan Ermeni ve Rum vatandaşların temsiliyeti büyük ölçüde karikatürize edilse, çarpıtılsa dahi bir biçimiyle ana akım anlatıya sızmayı başardı. Museviler ise ekseriyetle pinti tüccar, karaborsacı olarak çizildi, sığın da sığı bir yaklaşıma maruz bırakılarak kültürlerinden azade kılındılar. Kulüp için bir vakit içinder yurdun yerlisi olan Sefaradlar’ın külçeşidini geniş kitlelere duyurmak yolunda bir fırsat diyebiliriz. Ezberden yol almayan bu bahis seçimini takdir etmeli.
Bir öteki hassas sorun ise Netflix’in eşcinsel bağlantıları gündeme taşıyan yayın siyasetini Türkiye’deki sert ahlakçı çizgiye kabul ettirme uğraşı… Şu ana dek platformun açıktan bir eşcinsel bağlantı sun(a)madığını biliyoruz. “Kulüp”te de bu biçimde bir bağlantı yaşanmıyor ama müzikçi Selim Songür’ün gerek sahne gerek kulisteki kompozisyonu eşcinsel çağrışımlarla yüklü. Fakat dikkatimi çeken, dizide iki erkek baş kahramanın karşı cinsin çekim alanına hiç sokulmayışı. Bunlardan birincisi Songür, başkasıysa kulübün işvereni Orhan. Ortalarında açık bir yakınlık sergilenmese bile birbirlerini ziyadesiyle anlamaları, sıkılmışlıklarında buluşmaları ortalarındaki erkek dostluğunu da standart dışına taşıyor. Muhtemelen ikinci dönemde Orhan’a karşı cinsten bir kısmet bulunacak, baş göz edilecektir. Aksi düşünülemez! Veya aksi düşünülemeye, tez bağlayın başını!
DİZİDE AKSAKLIKLAR: MANASIZ GİZEMLER, YEŞİLÇAM’DAN MİRAS KLİŞELER
Rana Denizer, Ayşin Akbulut, Serkan Yörük, Necati Şahin ve Bengü Üçüncü’den oluşan geniş bir senaryo takımınca yazılan “Kulüp”, alaka ve çatışmaları bakımından bildik bir kumaşı alışageldik biçimde dokumuş, sürprizlere yer vermeyen garanti bir anlatı. elbette bu tarafıyla kendi izleyicisine ulaşabilecek imkânlar yaratıyor lakin aksaklıkları da göze batıyor. öncedena hikayede sırıtan yansılardan ve sivriltilmiş iletilerden kelam edebiliriz.
Yansılardan girelim. Matilda ömür uzunluğu mahpus cezasını yattığı cezaevinde dünya hayatından el etek çekmiş fakat uğruna bedel ödeyip ödettiği imanına halel getirmemiş bir karakter. Afla çıkıyor, şaşkın ve yorgun… İsrail’e gidecek. Biletini almış, her şey hazır lakin aniden analık duygusu ağır basıyor ve yetimhanedeki kızını bırakmaya yanaşmıyor. Burası, yani hikayenin kurulduğu nokta düşündürücü… On yedi yıl mahpus yatmış, haliyle toplumsal yaşama yabancılaşmış bir hanımın aniden şefkatli anneye dönüşmesi, kızının karşısına dikilip “ben anayım ana” perdesinden konuşması doğallıktan uzak. Karşılığında aldığı reaksiyon de altta kalır değil. Rachel de çok reaksiyonlar veriyor. Annesine sarılmasını beklemiyoruz fakat her duyguyu büyük yaşıyor, biraz fazla oynuyor. Bu uyumsuzluğu şahısların karakterlerine yorarak çözebilir, sineye çekebiliriz. Matilda kararlı ve kuvvetli bir bayan, Rachel uçarı, ömrünün baharında bir kızcağız. “Eh, orta yolu bu biçimde buluyorlar” deyip geçelim.
Nedir ki dizide sıkıntılar bitmek bilmiyor. örneğin kimi iletilerin kamu spotu kıvamında verilişine şahit oluyoruz. Bir sahnede, “Türkiye’nin siyasi yüzü” diyebileceğimiz işletme müdürü Çelebi, Matilda’nın şabatıyla Hacı’nın cuma namazını birebir kararlılıkla engelliyor ama azınlığın bastırılmasıyla garip Anadolu beşerinin ezilmesi birebir programın modülü değil. aslına bakarsanız ikisini eşitlemek de azınlığa dönük sistematik şiddetin hafifçee alınması manasına geliyor ve sağcı bir bakış açısının eseri…
“Kulüp”, garanti anlatısını manasız gizemlerle yorarken klişelerle canlı tutmaya çalışıyor. Örneğin Çelebi’nin geçmişe uzanan aşk hikayesi beklendiği ölçüde gizem yaratmıyor yahut Rachel’in annesinin kimi öldürdüğünü öğrenmemesi tam olarak neye hizmet ediyor, kestirmek güç. Hani öğrendiğinde en çok bir iki çağıracak, çekip gidecek. Annesiyle alakası esasen pamuk ipliğine bağlı… Klişelerden de kelam açmalı. “Kulüp”, devrin Yeşilçam sinemalarını aratmayacak klişelere yaslanmış. Rachel’in kendisini kardeş üzere seven Mordo yerine bitirim İsmet’e vurulması ve onunla bir gece bir arada olup çabucak hamile kalması üzere örnekler verilebilir.
VAKİT SORUNU
Devir işlerinin yumuşak karnı, mantık yanılgılarına düşebilmesi bilhassa geçtiği vakit içinde uyuşmayan tarafları… Şimdiki ve kurgusal bir anlatıda pek ilgilenmeyeceğimiz bilgiler periyot işinde öne çıkabiliyor. Bu hususta iki örnek verildi. Akif Kurtuluş ve Şenay Aydemir attıkları tweetlerle uyuşmazlıklara işaret ettiler.
Kurtuluş, Sürücü İsmet karakterinin okuduğu Nazım Hikmet dizelerine takılmış.* İsmet jigoluluk hizmeti verdiği güçlü İngiliz’in konutunda Hikmet’in “Kadınlarımız” diye bilinen şiirinden dizeler okuyor. Bu dizeler şairin “Kuvayi Milliye” destanına ilişkin. Kurtuluş da kitabın birinci baskısının 65’te gerçekleştiğini belirtiyor. Lakin İsmet her ortama girip çıkan biri olarak 41’de tamamlanmış bu yapıta yayımlanmadan evvelden ulaşmış olamaz mı? Elbet olabilir. Hatta maço görünümüne ve Rachel’e el kaldırmasına rağmen bayana yönelik şiddeti eleştiren çelişkili bir tavır da sergiliyor. Bu tavırla örtüşmekte andığı dizeler. Toplumsal çerçevede bir özeleştiri göze çarpıyor kelam konusu dizelerde.
Daha vahim bir kusur Şenay Aydemir’in değindiği af sıkıntısı…** Aydemir, Varlık Vergisi, Matilda’nın hapishane hayatı ve affı bir doğrultuda buluşturarak 17 yıl tutsaklığın hangi aralığa denk geldiğini kavramaya çalışıyor, işin ortasından bir türlü çıkamıyor. Dizide kesin tarih belirtilmediği kanısından hareketle olayların 59’da geçebileceğini (geçmesi gerektiğini) savunmuş Aydemir. Varlık Vergisiyle birlikte babası sürgüne yollanan Matilda çocuğuna gebe olduğu Mümtaz’ı vuruyor. Yani 42’de girip 17 yıl mahpus yattıysa 59’da çıkmış olması lazım. Gerçi bu biçimdesi bir genel af ise 60’da ilan edilmiş.
Dizinin 55’te geçtiği kulübün açılışıyla ilgili kısımlarda belirtiliyordu güya, aklımda o denli kalmış. aslına bakarsan 6-7 Eylül’den daha sonra maalesef Musevilere o kadar hayat alanı dahi tanınmadığı varsayım edilebilir. Buradaki problem 17 yılda ısrar edilmesi. Bu da anlaşılır. Rachel’i 13 yaşında gösteremeyeceklerine bakılırsa veyahut Varlık Vergisinin tetikleyici rolünü ıskalamayacaklarına bakılırsa 17 yıl daha sonraya gidilmesi kaçınılmaz. İki kırılma içinde geçen müddete dört yıl fazladan eklenmiş deyip yoğurdun başına oturmuş senaristlere bırakmalı kaşığı!
PERİYODUN GÖLGESİNDE SÖNÜK VE PARLAK OYUNCULUKLAR
Dizide oyunculuklara da parantez açmak istiyorum. “Kulüp”ün periyot işi olması oyunculuklar açısından dezavantaja dönüşmüş çünkü oyuncuların önüne konan hudut ve maniler çoğalmış. İsmet karakterinden başlayalım. Barış Arduç’un “öfkeli ve güzel abi” olmak haricinde hikayeye bir şey kattığını söyleyemeyiz. Metin Akdülger’in aslına bakarsan oynayacağı bir alan yok, atıl bir karakterde uzunluk gösteriyor. Annesi ve etnik kimliğiyle yaşadığı tansiyon de çok verimsiz. Temel çatışmanın tarafı Fırat Tanış, birçok sahnede smokininin de tesiriyle hantal bir manzara vermiş. Oyunculuğunu sürece bahtı Gökçe Bahadır ve Salih Bademci’ye tanınmış. Onlar da deneyimlerini konuşturuyorlar. Bademci sahneye çıkar güldürür, kulise döner ağlatır bir çizgide, assolist kaprislerini ve ailevi zahmetlerin yükünü hissettiriyor. Bahadır ise rolüyle bütünleşmiş. Kızı karşısında birtakım çıkışlarını abartılı bulsam da ev-iş yeri, semt-cemaat içinde mekik dokurken yaşadığı yorgunluğu ve mahpusluk daha sonrası şaşkınlığı eksiksiz veriyor.
Lakin Bademci ve Bahadır’ı saymazsak bir yönetim etme hali, bir sönüklük hakim diziye. Bu sönüklüğün haricinde kalan, “oynamaya zorlanan” tek isimse Rachel rolünde karşımıza çıkan Asude Kalabek. Oyunculuğu yetmemiş Kalabek’in. çabucak hemen epey genç ve tecrübesiz bir oyuncu, vakit içinde geliştirecektir kendisini. Lakin bir yandan da yüzünün Netflix’e müsait olduğunu not düşelim. Kolaylıkla kavranamayan bir yüze sahip… Yani bir manada Kalabek’in tüm o çok reaksiyonlarına, bağırış çağırışlarına rağmen (yakın çekimlerin de marifetiyle) yüzüyle var olduğunu görüyoruz. Bu toy ve kararsız yüze bir şeyler katarsa canlandıracağı yeni rollerde daha başarılı bir Kalabek izleyebiliriz.
“Kulüp” hakkında kelamı bağlarken, kurduğu atmosfer ve eğildiği sıkıntılar itibariyle muvaffakiyete eriştiğini lakin hikayesinden yana zayıf kaldığını söylemek gerekiyor. İhtimamlı sanat idaresiyle dikkat çeken dizide hüzün duygusu sinematografiye yansıtılıp periyoda yönelik gerçek bir hava estirilmiş. Siyasetin tekinsiz fısıltısı, fırtına öncesi o epey sesli sessizlik duyuluyor. Buna karşın ortamdan gereğince faydalanılmamış ve senaryo yersiz gizemler, fonksiyonsuz tansiyonlarla, dahası türlü klişelerle zedelenmiş. İzlenir mi? İzlenir ancak ilgi alımlı konusu için…
*
**