Muhabir
New member
Getty Images
Doktora gidip de ömrü değiştiği vakit, “beş numaralı hasta” 50’li yaşlarının sonlarındaydı.
Şeker hastasıydı, kolesterol düşüren “statin” cinsinden bir ilacın işe yarayıp yaramayacağı konusunda bir araştırmaya katıldı. Buraya kadar her şey olağandı.
Ancak tedaviye başladıktan kısa mühlet daha sonra, karısı huyunun değişmeye başladığını gördü. Daha evvel makul bir adamken, çok öfkeli olmuştu. Bilhassa de trafikte öfkesini tutamıyordu.
Beş numaralı hasta, olacaklardan korktuğu için otomobil kullanmaz oldu. Fakat eşinin kullandığı otomobile binince de öfkeleniyor ve eşi birden fazla vakit yarı yoldan meskene dönerek, sakinleşmesi için onu televizyonla baş başa bırakıyordu.
San Diego’daki California Üniversitesi’nde bir araştırma kümesini yöneten Beatrice Golomb’a verdiği bilgiye nazaran, bir gün zihninde bir şimşek çaktı. “Vay canına” dedi, “Tüm bu sıkıntılar ilaç almaya başladıktan daha sonra ortaya çıkmış üzere görünüyor.”
Karı-koca telaş ortasında ilaçla ilgili araştırmayı yapanlara koştu. Lakin araştırmacılar fazlaca düşmanca davrandı ve ikisi içinde bir bağ olmayacağını, ilacı almaya devam etmesi gerektiğini söylemiş olduler.
Ancak bu basamağa gelene kadar hasta o kadar huysuzlaşmıştı ki, küfrü basıp oradan çıktı ve ilacı almayı bıraktı. İki hafta daha sonra eski kişiliğine döndü.
Beş numaralı hasta kadar şanslı olmayanlar da var.
Beatrice Golomb, senelerca ABD’nin her yanındaki hastalarla görüşüp bilgi topluyor. Görüştükleri ortalarında evlilikleri yıkılanlar, meslek ömrü mahvolanlar ve eşini öldürmesine ramak kalan adamlar var.
Neredeyse tüm olaylarda belirtiler statin almaya başladıktan daha sonra ortaya çıkmış, ilacı bırakınca olağana dönmüş. Olan biteni anlayana kadar, beş sefer ilaca başlayıp bırakan biri var.
Getty Images Araştırmalara nazaran, antidepresanlar, yalnızca moral düzeltmeye değil, duygusal dengesizlikleri gidermeye de yardımcı olabiliyor
Golomb’a bakılırsa, bu tipik bir durum, hastaların birden fazla davranış değişikliklerini değil ilaçla ilişkilendirmek, anlamakta bile zorluk çekiyorlar.
Bazı durumlarda bunu anladıklarında fazlaca geç oluyor. Birfazlaca hastanın ailesi değişiklikleri fark ettikleri vakit araştırmacılara başvurdu. Ancak ortalarında tanınmış bir bilim insanı ile eski bir editör de bulunan kimi hastalar intihar etmişlerdi bile.
Halüsinasyonlara yol açan psikedelik ya da saykodelik ilaçların tesiri biliniyor, fakat kolay ilaçların tesiri de büyük olabiliyor.
Parasetemolden antihistaminiklere, statinlerden astım ilacı ve antidepresanlara kadar birfazlaca ilacın, insanı öfkeli ya da huzursuz ettiği, empatiden mahrum bıraktığı, hatta kişiliğinin en temel özelliklerini bile değiştirebildiğini gösteren bulgular ortaya çıkıyor.
Çoğu vakit bu değişiklikler pek fark edilmiyor. Fakat kimi vakit fazlaca dramatik de olabiliyor.
‘KUMARBAZ, SEKS DÜŞKÜNÜ VE EŞCİNSEL OLDUM’
2011’de iki çocuk babası bir Fransız, Parkinson hastalığı için kullandığı ilacın kendisini kumarbaz ve seks düşkünü bir eşcinsele dönüştürerek, tecavüze uğramasına niye olduğu nedeni öne sürülerek GlaxoSmithKline ilaç şirketine dava açtı.
2015’te internette genç kızları gaye alan bir adam, obeziteye karşı kullandığı Duromine ilacı yüzünden kendisini denetim edemediğini söylemiş oldu.
Sakinleştiriciler ve antidepresanlar yüzünden cinayet işlediklerini söyleyen katiller de çıkıyor.
Bu tezler doğruysa epey dert uyandırıcı. Kişiliği etkileme potansiyeli olduğu söylenen ilaçlar içinde dünyada en çok kullanılan ilaçlar da var. Ferdî tesirleri az da olsa, milyonlarca kişinin huyunu değiştiriyor olabilirler.
İlaçların tesirleriyle ilgili araştırmalar daha güzel bir periyoda denk gelemezdi. Dünyada çok ilaç kullanılıyor. Yalnızca ABD’de yılda 49 bin ton parasetemol kullanılıyor, adam başına 298 parasetemol tableti düşüyor. Ortalama bir Amerikalı yılda 1200 dolarlık ilaç tüketiyor.
Ömürler artık daha uzun olduğu için ilaç kullanması daha da artıyor. İngiltere’de 65 yaş üstü her 10 bireyden biri haftada 8 ilaç kullanıyor.
Getty Images ABD’de her yıl 49 bin tondan fazla parasetamol kullanılıyor
Peki bu ilaçlar beynimizi nasıl etkiliyor? İlaç paketleri üzerinde ihtarlar olmalı mı?
Tabii ki kimse tahminen de hayat kurtaran ilaçları almaya son vermenizi söylemiyor. Rastgele bir telaşınız var ise yapılacak en düzgün iş, bir tabiple görüşmek.
bir daha de ilaçların etkisinin araştırılması değerli, zira bu hususta farkındalığın artması daha yeterli ilaçlar yapılmasını, faydalar ve ziyanların daha yeterli değerlendirilmesini sağlayabilir.
Golomb, statinler ile huy değişikliği içinde bir bağ olabileceğinden birinci kere 20 yıl evvel kuşkulanmış.
Tuhaf bir biçimde kolesterolü düşük olanların şiddet olaylarından ölme mümkünlüğünün daha yüksek olduğunu görmüş.
sonrasındasında bilim ve tıp literaçeşidini taramış. “Tahmin ettiğimden epey bulgu vardı” diyor. Örneğin, primatlar kolesterol oranı düşük beslendikleri vakit, daha saldırgan oldukları belirlenmiş.
Potansiyel bir sistemden bile kelam ediliyor: Hayvanların kolesterolünü azaltmak, beyindeki serotonin seviyesini de etkiliyor üzere görünüyor.
Mutluluk hormonu olarak da bilinen serotonin ruh halini etkileyen bir unsur. Meyve sinekleri bile serotonin seviyesi azaldığı vakit arbede etmeye başlıyor.
İnsanlarda da güzel olmayan tesirleri var: Araştırmalara göre şiddet olayları, intihar ve cinayetle bağı bulunuyor serotonin eksikliğinin.
Statinler beyni etkiliyorsa, bunun sebebi kolesterolü düşürüyor olması.
Bazı araştırmalar, asabiyet ile statinler içinde bir ilgi olabileceğini destekliyor.
Golomb’un binden çok kişi üzerinde yaptığı araştırma, ilacın menopoz daha sonrası bayanlarda saldırganlığı arttırdığını gösterdi, fakat enteresan bir biçimde erkeklerde bir tesir görülmedi.
2018’deki bir araştırmada ilacın balıkları da tıpkı biçimde etkilediği ortaya çıkarıldı. Statinler verilen Nil tilapia balıklarının daha “aksi” hale geldikleri, daha da değerlisi beyinlerindeki serotonin seviyesinin değiştiği belirlendi. Bu da, düşük kolesterol ile şiddet içinde tahminen de milyonlarca yıldır bir alaka olduğunu düşündürtüyor.
Golomb düşük kolesterolün, ve ötürüsıyla bunu sağlayan statinlerin hem bayanlarda hem erkeklerde şahıstan bireye değişen oranlarda da olsa davranış değişikliğine niye olduğuna inanıyor.
İsveç’te 250 bin sabıkalının kolesterol seviyelerini karşılaştıran Golomb, başka faktörler göz alındığında bile, kolesterolü düşük olanların şiddet içeren cürümlerden tutuklanma seviyesinin fazlaca daha fazla olduğunu söylüyor.
Getty Images Serotonin seviyesi düşen meyve sinekleri bile asabi oluyor
Ancak Golomb’un keşifleri ortasında en rahatsız edici olanı, kolay ilaçların kişiliği etkilemesinden epey, kimsenin bu hususta araştırma yapmaya ilgi duymaması.
“Kolayca ölçülebilecek şeylere fazlaca daha fazla ilgi var” diyor ve uzun müddettir statinlerin yan tesirlerine yönelik araştırmaların hepsinin kaslara ve karaciğere odaklandığını, zira bu organlardaki meselelerin standart kan testleri ile tespit edilebildiğini söylüyor.
Ohio Üniversitesi’nde ağrı konusunda araştırma yapan Dominik Mischkowski’nin müşahedesi de birebir tarafta. İlaçların kişiliği ve davranışları etkilemesine dair araştırmaların son derece az olduğunu belirtiyor.
“İlaçların fizyolojik tesirlerini ve fizikî yan tesiri olup olmadığını biliyoruz, fakat davranışları nasıl etkilediğini anlamıyoruz” diyor.
PARASETEMOLÜN YAN ETKİSİ
Mischkowski’nin araştırması da parasetemolün bir yan tesirini ortaya çıkarmış.
Bilim insanları uzun müddettir parasetemolün beyinde, hisleri etkileyen insular korteks üzere kimi alanların aktivitesini azaltarak ağrıyı durdurduğunu biliyor.
Beynin bu alanlarının toplumsal münasebetlerimizde çektiğimiz acılarda da hissesi var, ve tuhaf bir biçimde parasetemol almak reddedildikten daha sonra insanın kendisini daha âlâ hissetmesini sağlayabiliyor.
Son vakit içinderda yapılan araştırmalar, beynin acı çekmekle ilgili bölgelerinin evvelce sanıldığından daha fazla fonksiyonu olduğunu, empatinin de tıpkı bölgelerden kaynaklandığını gösterdi.
Örneğin özetlemek gerekirse fMRI olarak anılan işlevsel manyetik rezonans görüntülemede, ağrı çekerken de, kendini birinin yerine koyup onun ismine keyifli olurken de, bir öbür deyişle olumlu empati sırasında beynin birebir alanlarının çalıştığı ortaya çıktı.
Mischkowski bu niçinle ağrı kesicilerin olumlu empatiyi zorlaştırıp zorlaştırmadığını araştırdı ve parasetemolün empati hissini değerli ölçüde azalttığını gördü.
Getty Images L-dopa, Parkinson hastalığı tedavisinde en başarılı olan ilaç, lakin yan tesirleri olabiliyor
Empati, yalnızca “iyi” bir insan olup olmadığınızı yahut hüzünlü sinemalar izlerken ağlayıp ağlamayacağınızı belirlemiyor.
Empati duygusu, romantik bağların daha istikrarlı, çocukların daha uyumlu, meslek hayatlarının daha başarılı olmasını sağlayabiliyor. İnsan çeşidinin başarılı olmasını empatiye bağlayan bilim insanları bile var.
Bu niçinle bir ilacın empati hissini etkilemesi hafifçee alınacak bir mevzu değil.
Aslında parasetemolün tesirleri birkaç saat ortasında geçtiği ve daima alınmadığı için kişiliği değiştirdiği söylenemez. Fakat Mischkowski, bu mevzuda şuurlu olursak sağduyulu davranabileceğimizi söylüyor.
“Nasıl ki alkol alıp araç kullanmamamız gerektiğini biliyoruz, parasetemol alıp da eşinizle yahut bir iş dostunuzla önemli bir mevzuda konuşmak üzere duygusal açıdan hassas olmanızı gerektiren durumlara da girmemeniz gerekiyor” diyor.
İlaçların bu biçimde ruhsal tesirleri olmasının niçinlerinden biri, bedenin bağımsız çalışan değil, hepsi birbirine bağlı ve birbirlerini etkileyen süreçlerden geçen organlardan oluşması.
Örneğin bilim insanları, bir müddetdir astım ilaçlarının kimi vakit hiperaktiviteye ya da dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) semptomlarına yol açtığını biliyor.
Kısa müddet evvel, bu iki hastalıktan birine sahip olanların başkasına de sahip olma riskini yüzde 45 ile yüzde 53’e kadar artırdığı ortaya çıktı.
Getty Images Statinler olarak anılan kolesterol ilaçlarının ağır yan tesirleri olabiliyor
2009’da Illinois’teki Northwestern Üniversitesi’nden psikologlar, antidepresanların kişiliği değiştirip değiştirmediğini araştırdı. Bilhassa de nevrotizm, yani duygusal dengesizlik ile münasebeti olup olmadığını bulmak istiyorlardı.
16 hafta boyunca orta yahut ileri seviyede depresyonda olan yetişkinlerin bir kısmına antidepresan, bir kısmına, ilaç olduğu izlenimini veren lakin bir işlevi bulunmayan bir plasebo verildi. Bir kısmına da konuşarak terapi yapıldı.
Araştırmacılardan Robert DeRubeis, “İlacın büyük bir nevrotik değişikliğe niye olduğunu gördük. Çok çarpıcıydı” diyor.
Antidepresanlar depresyonu azaltıyordu ancak, bundan bağımsız olarak nevrotizmi azaltma seviyesi epeyce daha fazlaydı. Antidepresan kullanan hastaların ayrıyeten daha dışa dönük oldukları gözlendi. tıpkı vakitte, araştırmanın küçük çapta olduğunu ve bulguları doğrulayacak öteki çalışmalar yapılmadığını dikkate almak gerekiyor.
Nevrotik olmamak uygun bir yan tesir üzere görünse de, buna da ihtiyatla yaklaşmak gerekiyor. Nevrotikler erken mevt üzere risklerle karşı karşıya, lakin her şeyden kaygı etmeleri kimi vakit tehlikelerden kaçınma bahtlarını artırıyor.
Getty Images Kolesterol düşüren ilaçlar her yıl on binlerce kişinin hayatını kurtarıyor. Doktora sormadan ilaçları bırakmamak gerekiyor.
Peki hastalar, tedavilerinin kişiliklerini değiştirebileceği konusunda uyarılmalı mı?
DeRubeis, “Bir arkadaşıma tavsiyede bulunuyor olsaydım, doğal olarak kilo almak üzere öbür yan tesirlere bakarken, katiyen bu çeşit istenmeyen tesirlere karşı da uyanık olmalarını söylerdim” diyor.
Bu noktada, ilaçları bırakmanın tartışılmadığını belirtmekte fayda var.
Beyin üstündeki tesirlerine karşın, antidepresanların intiharları önlemeye yardımcı olduğu, kolesterol düşürücü ilaçların her yıl on binlerce kişiyi kurtardığı ve parasetamolün bir ağrı kesici olarak Dünya Sıhhat Örgütü’nün temel ilaçlar listesinde yer aldığı biliniyor.
Ancak insanların muhtemel ruhsal yan tesirler hakkında bilgilendirilmesi de değerli. Bilhassa de birtakım kişilik değişikliklerinin hayli büyük olması bu mevzuyu acil hale getiriyor.
Parkinson hastalığını tedavi etmek için kullanılan L-dopa ilacının dürtülere karşı koymayı güçleştiren Dürtü Denetim Bozukluğu riskini artırdığına dair sağlam deliller var. Birtakım hastalar birdenbire daha fazla risk almaya başladığından kumar, alışveriş yahut seks düşkünü olabiliyor.
2009’da, Parkinson hastası bir adamın 60 bin dolarlık bir bilet dolandırıcılığı yapmasının akabinde misal özelliklere sahip bir ilaç manşetlere çıktı. Dolandırıcı, kişiliğini büsbütün değiştirdiğini sav ettiği ilacını suçlamıştı.
Parkinson hastalığının en tesirli tedavilerinden biri olarak görülen L-dopa, ABD’de her yıl binlerce kişi tarafınca kullanılan bir ilaç. İlacın yan tesirleri sayılırken kumar ya da seks üzere konularda dürtüleri çok artırabileceği açıkça söyleniyor.
DeRubeis, Golomb ve Mischkowski, araştırdıkları ilaçların hepsinin de potansiyel ruhsal tesirlerine karşın kullanılmaya devam edeceğini düşünüyor.
Mischkowski, her gün aldığımız hayli ölçüdeki ilacın yan tesirlerini azaltmak için daha fazla bilgi sahibi olmamız gerektiğini söylüyor. Zira şu anda, ilaçların bireylerin ve hatta tüm bir toplumun davranışlarını nasıl etkiledikleri hala tam olarak bilinmiyor.
Uyarı: Bu yazı yalnızca bilgi gayelidir ve hekiminizin yahut öteki bir sıhhat uzmanının tıbbi tavsiyesi yerine geçmez. BBC, bu yazının içeriğine dayalı olarak bir kullanıcı tarafınca yapılan rastgele bir teşhisten sorumlu tutulamaz. BBC, sıralanan harici internet sitelerinin içeriğinden sorumlu değildir ve sitelerin rastgele birinde bahsedilen yahut tavsiye edilen rastgele bir ticari eser yahut hizmeti desteklemez. Sıhhatinizle ilgili bir telaşınız var ise mutlaka hekiminize danışın.
Doktora gidip de ömrü değiştiği vakit, “beş numaralı hasta” 50’li yaşlarının sonlarındaydı.
Şeker hastasıydı, kolesterol düşüren “statin” cinsinden bir ilacın işe yarayıp yaramayacağı konusunda bir araştırmaya katıldı. Buraya kadar her şey olağandı.
Ancak tedaviye başladıktan kısa mühlet daha sonra, karısı huyunun değişmeye başladığını gördü. Daha evvel makul bir adamken, çok öfkeli olmuştu. Bilhassa de trafikte öfkesini tutamıyordu.
Beş numaralı hasta, olacaklardan korktuğu için otomobil kullanmaz oldu. Fakat eşinin kullandığı otomobile binince de öfkeleniyor ve eşi birden fazla vakit yarı yoldan meskene dönerek, sakinleşmesi için onu televizyonla baş başa bırakıyordu.
San Diego’daki California Üniversitesi’nde bir araştırma kümesini yöneten Beatrice Golomb’a verdiği bilgiye nazaran, bir gün zihninde bir şimşek çaktı. “Vay canına” dedi, “Tüm bu sıkıntılar ilaç almaya başladıktan daha sonra ortaya çıkmış üzere görünüyor.”
Karı-koca telaş ortasında ilaçla ilgili araştırmayı yapanlara koştu. Lakin araştırmacılar fazlaca düşmanca davrandı ve ikisi içinde bir bağ olmayacağını, ilacı almaya devam etmesi gerektiğini söylemiş olduler.
Ancak bu basamağa gelene kadar hasta o kadar huysuzlaşmıştı ki, küfrü basıp oradan çıktı ve ilacı almayı bıraktı. İki hafta daha sonra eski kişiliğine döndü.
Beş numaralı hasta kadar şanslı olmayanlar da var.
Beatrice Golomb, senelerca ABD’nin her yanındaki hastalarla görüşüp bilgi topluyor. Görüştükleri ortalarında evlilikleri yıkılanlar, meslek ömrü mahvolanlar ve eşini öldürmesine ramak kalan adamlar var.
Neredeyse tüm olaylarda belirtiler statin almaya başladıktan daha sonra ortaya çıkmış, ilacı bırakınca olağana dönmüş. Olan biteni anlayana kadar, beş sefer ilaca başlayıp bırakan biri var.
Getty Images Araştırmalara nazaran, antidepresanlar, yalnızca moral düzeltmeye değil, duygusal dengesizlikleri gidermeye de yardımcı olabiliyor
Golomb’a bakılırsa, bu tipik bir durum, hastaların birden fazla davranış değişikliklerini değil ilaçla ilişkilendirmek, anlamakta bile zorluk çekiyorlar.
Bazı durumlarda bunu anladıklarında fazlaca geç oluyor. Birfazlaca hastanın ailesi değişiklikleri fark ettikleri vakit araştırmacılara başvurdu. Ancak ortalarında tanınmış bir bilim insanı ile eski bir editör de bulunan kimi hastalar intihar etmişlerdi bile.
Halüsinasyonlara yol açan psikedelik ya da saykodelik ilaçların tesiri biliniyor, fakat kolay ilaçların tesiri de büyük olabiliyor.
Parasetemolden antihistaminiklere, statinlerden astım ilacı ve antidepresanlara kadar birfazlaca ilacın, insanı öfkeli ya da huzursuz ettiği, empatiden mahrum bıraktığı, hatta kişiliğinin en temel özelliklerini bile değiştirebildiğini gösteren bulgular ortaya çıkıyor.
Çoğu vakit bu değişiklikler pek fark edilmiyor. Fakat kimi vakit fazlaca dramatik de olabiliyor.
‘KUMARBAZ, SEKS DÜŞKÜNÜ VE EŞCİNSEL OLDUM’
2011’de iki çocuk babası bir Fransız, Parkinson hastalığı için kullandığı ilacın kendisini kumarbaz ve seks düşkünü bir eşcinsele dönüştürerek, tecavüze uğramasına niye olduğu nedeni öne sürülerek GlaxoSmithKline ilaç şirketine dava açtı.
2015’te internette genç kızları gaye alan bir adam, obeziteye karşı kullandığı Duromine ilacı yüzünden kendisini denetim edemediğini söylemiş oldu.
Sakinleştiriciler ve antidepresanlar yüzünden cinayet işlediklerini söyleyen katiller de çıkıyor.
Bu tezler doğruysa epey dert uyandırıcı. Kişiliği etkileme potansiyeli olduğu söylenen ilaçlar içinde dünyada en çok kullanılan ilaçlar da var. Ferdî tesirleri az da olsa, milyonlarca kişinin huyunu değiştiriyor olabilirler.
İlaçların tesirleriyle ilgili araştırmalar daha güzel bir periyoda denk gelemezdi. Dünyada çok ilaç kullanılıyor. Yalnızca ABD’de yılda 49 bin ton parasetemol kullanılıyor, adam başına 298 parasetemol tableti düşüyor. Ortalama bir Amerikalı yılda 1200 dolarlık ilaç tüketiyor.
Ömürler artık daha uzun olduğu için ilaç kullanması daha da artıyor. İngiltere’de 65 yaş üstü her 10 bireyden biri haftada 8 ilaç kullanıyor.
Getty Images ABD’de her yıl 49 bin tondan fazla parasetamol kullanılıyor
Peki bu ilaçlar beynimizi nasıl etkiliyor? İlaç paketleri üzerinde ihtarlar olmalı mı?
Tabii ki kimse tahminen de hayat kurtaran ilaçları almaya son vermenizi söylemiyor. Rastgele bir telaşınız var ise yapılacak en düzgün iş, bir tabiple görüşmek.
bir daha de ilaçların etkisinin araştırılması değerli, zira bu hususta farkındalığın artması daha yeterli ilaçlar yapılmasını, faydalar ve ziyanların daha yeterli değerlendirilmesini sağlayabilir.
Golomb, statinler ile huy değişikliği içinde bir bağ olabileceğinden birinci kere 20 yıl evvel kuşkulanmış.
Tuhaf bir biçimde kolesterolü düşük olanların şiddet olaylarından ölme mümkünlüğünün daha yüksek olduğunu görmüş.
sonrasındasında bilim ve tıp literaçeşidini taramış. “Tahmin ettiğimden epey bulgu vardı” diyor. Örneğin, primatlar kolesterol oranı düşük beslendikleri vakit, daha saldırgan oldukları belirlenmiş.
Potansiyel bir sistemden bile kelam ediliyor: Hayvanların kolesterolünü azaltmak, beyindeki serotonin seviyesini de etkiliyor üzere görünüyor.
Mutluluk hormonu olarak da bilinen serotonin ruh halini etkileyen bir unsur. Meyve sinekleri bile serotonin seviyesi azaldığı vakit arbede etmeye başlıyor.
İnsanlarda da güzel olmayan tesirleri var: Araştırmalara göre şiddet olayları, intihar ve cinayetle bağı bulunuyor serotonin eksikliğinin.
Statinler beyni etkiliyorsa, bunun sebebi kolesterolü düşürüyor olması.
Bazı araştırmalar, asabiyet ile statinler içinde bir ilgi olabileceğini destekliyor.
Golomb’un binden çok kişi üzerinde yaptığı araştırma, ilacın menopoz daha sonrası bayanlarda saldırganlığı arttırdığını gösterdi, fakat enteresan bir biçimde erkeklerde bir tesir görülmedi.
2018’deki bir araştırmada ilacın balıkları da tıpkı biçimde etkilediği ortaya çıkarıldı. Statinler verilen Nil tilapia balıklarının daha “aksi” hale geldikleri, daha da değerlisi beyinlerindeki serotonin seviyesinin değiştiği belirlendi. Bu da, düşük kolesterol ile şiddet içinde tahminen de milyonlarca yıldır bir alaka olduğunu düşündürtüyor.
Golomb düşük kolesterolün, ve ötürüsıyla bunu sağlayan statinlerin hem bayanlarda hem erkeklerde şahıstan bireye değişen oranlarda da olsa davranış değişikliğine niye olduğuna inanıyor.
İsveç’te 250 bin sabıkalının kolesterol seviyelerini karşılaştıran Golomb, başka faktörler göz alındığında bile, kolesterolü düşük olanların şiddet içeren cürümlerden tutuklanma seviyesinin fazlaca daha fazla olduğunu söylüyor.
Getty Images Serotonin seviyesi düşen meyve sinekleri bile asabi oluyor
Ancak Golomb’un keşifleri ortasında en rahatsız edici olanı, kolay ilaçların kişiliği etkilemesinden epey, kimsenin bu hususta araştırma yapmaya ilgi duymaması.
“Kolayca ölçülebilecek şeylere fazlaca daha fazla ilgi var” diyor ve uzun müddettir statinlerin yan tesirlerine yönelik araştırmaların hepsinin kaslara ve karaciğere odaklandığını, zira bu organlardaki meselelerin standart kan testleri ile tespit edilebildiğini söylüyor.
Ohio Üniversitesi’nde ağrı konusunda araştırma yapan Dominik Mischkowski’nin müşahedesi de birebir tarafta. İlaçların kişiliği ve davranışları etkilemesine dair araştırmaların son derece az olduğunu belirtiyor.
“İlaçların fizyolojik tesirlerini ve fizikî yan tesiri olup olmadığını biliyoruz, fakat davranışları nasıl etkilediğini anlamıyoruz” diyor.
PARASETEMOLÜN YAN ETKİSİ
Mischkowski’nin araştırması da parasetemolün bir yan tesirini ortaya çıkarmış.
Bilim insanları uzun müddettir parasetemolün beyinde, hisleri etkileyen insular korteks üzere kimi alanların aktivitesini azaltarak ağrıyı durdurduğunu biliyor.
Beynin bu alanlarının toplumsal münasebetlerimizde çektiğimiz acılarda da hissesi var, ve tuhaf bir biçimde parasetemol almak reddedildikten daha sonra insanın kendisini daha âlâ hissetmesini sağlayabiliyor.
Son vakit içinderda yapılan araştırmalar, beynin acı çekmekle ilgili bölgelerinin evvelce sanıldığından daha fazla fonksiyonu olduğunu, empatinin de tıpkı bölgelerden kaynaklandığını gösterdi.
Örneğin özetlemek gerekirse fMRI olarak anılan işlevsel manyetik rezonans görüntülemede, ağrı çekerken de, kendini birinin yerine koyup onun ismine keyifli olurken de, bir öbür deyişle olumlu empati sırasında beynin birebir alanlarının çalıştığı ortaya çıktı.
Mischkowski bu niçinle ağrı kesicilerin olumlu empatiyi zorlaştırıp zorlaştırmadığını araştırdı ve parasetemolün empati hissini değerli ölçüde azalttığını gördü.
Getty Images L-dopa, Parkinson hastalığı tedavisinde en başarılı olan ilaç, lakin yan tesirleri olabiliyor
Empati, yalnızca “iyi” bir insan olup olmadığınızı yahut hüzünlü sinemalar izlerken ağlayıp ağlamayacağınızı belirlemiyor.
Empati duygusu, romantik bağların daha istikrarlı, çocukların daha uyumlu, meslek hayatlarının daha başarılı olmasını sağlayabiliyor. İnsan çeşidinin başarılı olmasını empatiye bağlayan bilim insanları bile var.
Bu niçinle bir ilacın empati hissini etkilemesi hafifçee alınacak bir mevzu değil.
Aslında parasetemolün tesirleri birkaç saat ortasında geçtiği ve daima alınmadığı için kişiliği değiştirdiği söylenemez. Fakat Mischkowski, bu mevzuda şuurlu olursak sağduyulu davranabileceğimizi söylüyor.
“Nasıl ki alkol alıp araç kullanmamamız gerektiğini biliyoruz, parasetemol alıp da eşinizle yahut bir iş dostunuzla önemli bir mevzuda konuşmak üzere duygusal açıdan hassas olmanızı gerektiren durumlara da girmemeniz gerekiyor” diyor.
İlaçların bu biçimde ruhsal tesirleri olmasının niçinlerinden biri, bedenin bağımsız çalışan değil, hepsi birbirine bağlı ve birbirlerini etkileyen süreçlerden geçen organlardan oluşması.
Örneğin bilim insanları, bir müddetdir astım ilaçlarının kimi vakit hiperaktiviteye ya da dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) semptomlarına yol açtığını biliyor.
Kısa müddet evvel, bu iki hastalıktan birine sahip olanların başkasına de sahip olma riskini yüzde 45 ile yüzde 53’e kadar artırdığı ortaya çıktı.
Getty Images Statinler olarak anılan kolesterol ilaçlarının ağır yan tesirleri olabiliyor
2009’da Illinois’teki Northwestern Üniversitesi’nden psikologlar, antidepresanların kişiliği değiştirip değiştirmediğini araştırdı. Bilhassa de nevrotizm, yani duygusal dengesizlik ile münasebeti olup olmadığını bulmak istiyorlardı.
16 hafta boyunca orta yahut ileri seviyede depresyonda olan yetişkinlerin bir kısmına antidepresan, bir kısmına, ilaç olduğu izlenimini veren lakin bir işlevi bulunmayan bir plasebo verildi. Bir kısmına da konuşarak terapi yapıldı.
Araştırmacılardan Robert DeRubeis, “İlacın büyük bir nevrotik değişikliğe niye olduğunu gördük. Çok çarpıcıydı” diyor.
Antidepresanlar depresyonu azaltıyordu ancak, bundan bağımsız olarak nevrotizmi azaltma seviyesi epeyce daha fazlaydı. Antidepresan kullanan hastaların ayrıyeten daha dışa dönük oldukları gözlendi. tıpkı vakitte, araştırmanın küçük çapta olduğunu ve bulguları doğrulayacak öteki çalışmalar yapılmadığını dikkate almak gerekiyor.
Nevrotik olmamak uygun bir yan tesir üzere görünse de, buna da ihtiyatla yaklaşmak gerekiyor. Nevrotikler erken mevt üzere risklerle karşı karşıya, lakin her şeyden kaygı etmeleri kimi vakit tehlikelerden kaçınma bahtlarını artırıyor.
Getty Images Kolesterol düşüren ilaçlar her yıl on binlerce kişinin hayatını kurtarıyor. Doktora sormadan ilaçları bırakmamak gerekiyor.
Peki hastalar, tedavilerinin kişiliklerini değiştirebileceği konusunda uyarılmalı mı?
DeRubeis, “Bir arkadaşıma tavsiyede bulunuyor olsaydım, doğal olarak kilo almak üzere öbür yan tesirlere bakarken, katiyen bu çeşit istenmeyen tesirlere karşı da uyanık olmalarını söylerdim” diyor.
Bu noktada, ilaçları bırakmanın tartışılmadığını belirtmekte fayda var.
Beyin üstündeki tesirlerine karşın, antidepresanların intiharları önlemeye yardımcı olduğu, kolesterol düşürücü ilaçların her yıl on binlerce kişiyi kurtardığı ve parasetamolün bir ağrı kesici olarak Dünya Sıhhat Örgütü’nün temel ilaçlar listesinde yer aldığı biliniyor.
Ancak insanların muhtemel ruhsal yan tesirler hakkında bilgilendirilmesi de değerli. Bilhassa de birtakım kişilik değişikliklerinin hayli büyük olması bu mevzuyu acil hale getiriyor.
Parkinson hastalığını tedavi etmek için kullanılan L-dopa ilacının dürtülere karşı koymayı güçleştiren Dürtü Denetim Bozukluğu riskini artırdığına dair sağlam deliller var. Birtakım hastalar birdenbire daha fazla risk almaya başladığından kumar, alışveriş yahut seks düşkünü olabiliyor.
2009’da, Parkinson hastası bir adamın 60 bin dolarlık bir bilet dolandırıcılığı yapmasının akabinde misal özelliklere sahip bir ilaç manşetlere çıktı. Dolandırıcı, kişiliğini büsbütün değiştirdiğini sav ettiği ilacını suçlamıştı.
Parkinson hastalığının en tesirli tedavilerinden biri olarak görülen L-dopa, ABD’de her yıl binlerce kişi tarafınca kullanılan bir ilaç. İlacın yan tesirleri sayılırken kumar ya da seks üzere konularda dürtüleri çok artırabileceği açıkça söyleniyor.
DeRubeis, Golomb ve Mischkowski, araştırdıkları ilaçların hepsinin de potansiyel ruhsal tesirlerine karşın kullanılmaya devam edeceğini düşünüyor.
Mischkowski, her gün aldığımız hayli ölçüdeki ilacın yan tesirlerini azaltmak için daha fazla bilgi sahibi olmamız gerektiğini söylüyor. Zira şu anda, ilaçların bireylerin ve hatta tüm bir toplumun davranışlarını nasıl etkiledikleri hala tam olarak bilinmiyor.
Uyarı: Bu yazı yalnızca bilgi gayelidir ve hekiminizin yahut öteki bir sıhhat uzmanının tıbbi tavsiyesi yerine geçmez. BBC, bu yazının içeriğine dayalı olarak bir kullanıcı tarafınca yapılan rastgele bir teşhisten sorumlu tutulamaz. BBC, sıralanan harici internet sitelerinin içeriğinden sorumlu değildir ve sitelerin rastgele birinde bahsedilen yahut tavsiye edilen rastgele bir ticari eser yahut hizmeti desteklemez. Sıhhatinizle ilgili bir telaşınız var ise mutlaka hekiminize danışın.