Muhabir
New member
Getty Images
Geçen yıl güç fiyatları bilhassa Avrupa’da süratli arttı, fiyat artışları 1970’leri andıran bir “enerji krizi” tartışmasını başlattı. Tahminen, bir daha bir “enerji krizinden” kelam etmeye müsaade verecek seviyede fiyat artışları, tedarik problemleri kelam konusu ancak bu kere karşımızda 1970’lerden epeyce farklı bir durum var.
Güç fiyat indeksi (IMF/FRED), Nisan 2020’de 52,7 seviyesindeyken, Ekim 2021’de 257 düzebir daha fırlamış.
Misal bir “şok” finansal kriz başlarken de yaşanmış, Ocak 2007’de 136 olan indeks Temmuz 2008’de 312’ye fırlamış, daha sonra süratle düşerek Mart 2009’de 121’e gerilemişti.
Lakin, 2008 ile 2021 içinde güç piyasaların beklentileri açısından bariz bir fark var.
Doğalgaz ve ham petrolün gelecek piyasalarında indeksleri 2008-2020 periyodunda belirli bir aralıkta dalgalanırken, 2020’den bu yana doğalgaz ve ham petrol piyasalarında fiyat artışları beklentisi hükümran görünüyor.
Yıl kapanırken “enerji krizi” temalı yorumlarda sık sık aktarılan, kimi sanayi işletmelerinde güç tedarikinde kesintiler, bazılarında yeni fiyatlardan dolayı üretimi kısmalar, kimi yerlerde boş süpermarket rafları, servis veremeyen petrol istasyonları, dar gelirli hanelerin kışın konutlarını gereğince ısıtamayacaklarına ait telaşlar, doğal gaz piyasalarında, bilhassa İngiltere’de güç dağıtım şirketleri kesiminde yaygın iflaslar üzere günlük yaşama ait somut örnekler de bir “kriz” durumuna işaret ediyor.
Getty Images
Çok daha karmaşık bir dinamik
1970’lerdeki iki güç krizinin gerisinde, ABD ve Avrupa’da üretim kapasitesinin sona dayanmış olması üzere ekonomik etkenlerin yan sıra OAPEC (petrol ihraç eden Arap ülkeleri örgütü) ambargosu (1973), İran İhtilali (1979) üzere sert jeopolitik sarsıntılar da vardı.
Bu kere, sert ve istikrarsız fiyat artışlarının, tedarik sıkıntılarının gerisinde patojenik, ekolojik, ekonomik, jeopolitik boyutlarıyla fazlaca daha karmaşık bir dinamik var.
Patojenik boyut, Covid-19 salgınıyla ilgili.
Covid-19 salgını pandemiye dönüşünce, hastalığın tesirleri ve devletlerin aldıkları, kapatma, toplumsal aralık, karantina üzere tedbirler hem tüketici talebini, turizm bölümünü, perakende dalını olumsuz bir tarafta etkiledi, güç tüketimini birdenbire ve şiddetle düşürdü.
İkincisi; salgın, hayli uluslu şirketlerin biroldukça üretim platformuna konut sahipliği yapan Çin’in Vuhan kenti karantinaya alınınca ortaya çıkan durumun sergilediği üzere birfazlaca noktada tedarik zincirlerini koparttı, üretim ve nakliyat ötürüsıyla güç tüketimi süratle frene bastı.
Covid-19 aşıları, test sistemleri devreye girer ve sıhhat bölümü son gelişmelere ahenk sağlarken; hükümetler ekonomik basınca dayanamayarak tedbirleri azaltmaya, tüketici talebi ve iktisat süratle canlanmaya başladı. Güç bölümü de bu duruma ahenk göstermekte zorlanınca arz yetersiz kaldı.
Getty Images
Ekolojik boyut ise iklim krizinin tesirleriyle olduğu kadar iklim krizini tedbire sürecinde fosil yakıtlardan uzaklaşma gayretlerinin piyasalara getirdiği belirsizliklerle de bağlantılı. Sonbahar ve kış mevsiminde kimi bölgelere birdenbire çöken çok soğuklar gaza, petrole ve hatta kömüre olan talebi apansız arttırıyor.
Buna karşılık yazları çok sıcak hava dalgaları, soğutucu ve klima kullanması üzerinden elektriğe olan talebi birdenbire ve süratle arttırıyor.
Ek olarak çok soğuklar Avrupa’da kimi yerlerde elektrik üreten rüzgâr tribünlerinin verimliliklerini azalttı.
bu biçimde bir soğuk dalgası ABD’nin Teksas eyaletinde, vaktinde kışa hazırlayacak yatırımlar ihmal edilmiş bir dağıtım şebekesini günlerce çalışamaz pozisyona soktu.
Asya’da, Çin’in güneyinde su baskınları kararı kimi kömür madenlerinin randımanı düştü.
İklim krizinin tesiriyle oluşan kuraklıklar, bilhassa Çin’de ve Güney Amerika’da da hidroelektrik üretiminin kapasitesini ve randımanını düşürdü, doğal gaza ve kömüre olan talebi arttırdı.
Özetle güç bölümü, Covid-19 kontrol altına alınmaya başlarken süratle artan güç talebini gerektiği üzere karşılayamadı.
Yukarda değindiğim ekonomik şartlara ek iki etkenden daha kelam etmek gerekiyor.
Bunlardan biri 1980’lerden başlayarak süratle özelleştirilen güç bölümünde üretici ve dağıtıcı şirketlerin, sabit sermaye yatırımlarını en az da tutmaya çalışarak, evvela var olan sabit sermayeden en yüksek karı üretme eforu üzerinde odaklanmış olmalarıyla ilgili:
Hem kapasite gereken süratle artmadı, birebir vakitte var olan alt yapı eskimeye, kırılganlaşmaya başladı.
İkincisi, yatırım bankaları, fosil yakıttan uzaklaşma sürecinin, yenilenebilir teknolojilerin gelişmesinin hızlanma mümkünlüğünü düşünerek, kapasite arttıracak krediler karşısında giderek daha az istekli davranmaya başladılar.
2000’li senelerda iklim krizi konusu öne çıktıkça; ABD’de kaya gazı ve topraktan basınçla çıkarılan petrol alanındaki çalışan birden fazla orta büyüklükteki üreticiler, kredi alabilme olasılıklarını muhafaza hesabıyla, meblağları, karlılıklarını yüksek tutabilmek için kapasiteyi bilerek arttırmadılar.
Öbür taraftan, globalleşme devrinde, likit doğal gaz tedarik süreci, talebi boru çizgileriyle ve uzun periyotlu kontratlarla karşılama pratiğinden, tankerlere ve spot piyasa alımlarına hakikat kaymaya başladıkça, bütünleşmiş, son derecede dinamik bir gaz piyasası oluşmaya, dahası gaz bir girdi olma özelliğinin yanı sıra, bir yatırım enstrümanına dönüşmeye, fiyatı da spekülasyon konusu olmaya başladı.
Bu da güç bölümünde, fiyatın belirlenmesinde arz-talep ilgisinin katkısını daha da istikrarsızlaştırdı.
Jeopolitik-jeoekonomi de kıymetli bir etken
Jeopolitik-jeoekonomik meseleler da arzın talep karşısında yetersiz kalmasına, meblağların yükselmesine katkı yapıyorlar.
Örneğin, Rusya devlet şirketi Gazprom, Avrupa’ya verdiği gazı artırmadı ya da artıramadı.
Bu durum tahminen Ukrayna meselesine, Avrupa Birliği (AB) ve NATO’nun tutumuna bir reaksiyon olarak okunabilir.
Fakat, şayet artırmamış değil de artıramamış ise bu durum, Rusya’nın gaz piyasasında Avrupa Birliği’nin Çin karşısında rekabet gücünü kaybetmesi ve gazın Avrupa yerine Çin’e gidiyor olması olarak da yorumlanabilir.
Bu hususta analistler içinde çabucak hemen bir görüş birliği yok. Bu belirsizlik de fiyatlar üzerinde baskı yaratan bir öteki etken olarak karşımıza çıkıyor.
Lakin, 2020-21 güç “krizinin” gerisinde, en kıymetli jeopolitik-Jeoekonomik etken olarak Çin’in artmaya devam eden güç talebinin yattığını söyleyebiliriz. (Adam Tooze, “Energy crisis 2021- The China shock, 28/12/21)
Memleketler arası Güç Ajansı’nın (IEA) son kömür raporunda (Coal, 2021 Analysis and Forecast 2024) işaret edildiği üzere Çin dünyada kömür üreten, tüketen ve ithal eden ülkelerin başında geliyor.
Reuters
Çin ihtiyacını karşılayacak ölçüde kömür üretemediği vakit ve açığı ithalat ile kapatamadığında, gaz tüketimine ve ithalatına yöneliyor.
Çin, Likit Doğal Gaz ithalatında da 2020 ve 2021 senelerında, Japonya’yı geçerek bu alanda dünya birincisi oldu.
IEA’ya nazaran dünya gaz piyasasında da fiyatları, Çin’in ihtiyaçları yönlendiriyor.
Geçtiğimiz iki yılda Çin’de iklim şartları (sel baskınları), Covid-19 tesirleri, kömür bölümünü, üretimi küçük madenlerden büyük madenlere kaydırarak yenden yapılandırma sürecinin tesirleri kömür üretimini aksatırken elektrik talebini (aşırı soğuk, çok sıcak dalgaları) artırdı.
Çin’in en değerli tedarikçileri olan Asyalı üreticiler de misal niçinlerle, kapasite kahrı çektiklerinden, açığı kapatamayınca Çin’de güç tüketimi talebi talep doğal gaza yöneldi.
Bu sırada Çin global ısınmayla çaba bağlamında başlatmış olduğu kampanya kapsamına 7 milyon hanenin daha ısıtma sistemlerini kömürden gaza çevirdi.
2021’de Çin iktisadı %8 seviyesinde büyüdü. Çin’in elektrik tüketimi bu vakitte yaklaşık %10 arttı.
IEA bu basıncın tesirlerinin 2024 yılına kadar uzayabileceğini düşünüyor.
AB ekonomilerinin doğal gaz ithalatı ihtiyaçlarının AB sıhhat sistemleri Covid-19 sürecine adapte pek, ekonomileri toparlandıkça artmaya devam edeceğini var düşünürsek; güç tedarik süreçlerindeki, fiyatlarındaki istikrarsızlıkların 2022 yılı boyunca faal olmaya devam etmesini bekleyebiliriz.
Geçen yıl güç fiyatları bilhassa Avrupa’da süratli arttı, fiyat artışları 1970’leri andıran bir “enerji krizi” tartışmasını başlattı. Tahminen, bir daha bir “enerji krizinden” kelam etmeye müsaade verecek seviyede fiyat artışları, tedarik problemleri kelam konusu ancak bu kere karşımızda 1970’lerden epeyce farklı bir durum var.
Güç fiyat indeksi (IMF/FRED), Nisan 2020’de 52,7 seviyesindeyken, Ekim 2021’de 257 düzebir daha fırlamış.
Misal bir “şok” finansal kriz başlarken de yaşanmış, Ocak 2007’de 136 olan indeks Temmuz 2008’de 312’ye fırlamış, daha sonra süratle düşerek Mart 2009’de 121’e gerilemişti.
Lakin, 2008 ile 2021 içinde güç piyasaların beklentileri açısından bariz bir fark var.
Doğalgaz ve ham petrolün gelecek piyasalarında indeksleri 2008-2020 periyodunda belirli bir aralıkta dalgalanırken, 2020’den bu yana doğalgaz ve ham petrol piyasalarında fiyat artışları beklentisi hükümran görünüyor.
Yıl kapanırken “enerji krizi” temalı yorumlarda sık sık aktarılan, kimi sanayi işletmelerinde güç tedarikinde kesintiler, bazılarında yeni fiyatlardan dolayı üretimi kısmalar, kimi yerlerde boş süpermarket rafları, servis veremeyen petrol istasyonları, dar gelirli hanelerin kışın konutlarını gereğince ısıtamayacaklarına ait telaşlar, doğal gaz piyasalarında, bilhassa İngiltere’de güç dağıtım şirketleri kesiminde yaygın iflaslar üzere günlük yaşama ait somut örnekler de bir “kriz” durumuna işaret ediyor.
Getty Images
Çok daha karmaşık bir dinamik
1970’lerdeki iki güç krizinin gerisinde, ABD ve Avrupa’da üretim kapasitesinin sona dayanmış olması üzere ekonomik etkenlerin yan sıra OAPEC (petrol ihraç eden Arap ülkeleri örgütü) ambargosu (1973), İran İhtilali (1979) üzere sert jeopolitik sarsıntılar da vardı.
Bu kere, sert ve istikrarsız fiyat artışlarının, tedarik sıkıntılarının gerisinde patojenik, ekolojik, ekonomik, jeopolitik boyutlarıyla fazlaca daha karmaşık bir dinamik var.
Patojenik boyut, Covid-19 salgınıyla ilgili.
Covid-19 salgını pandemiye dönüşünce, hastalığın tesirleri ve devletlerin aldıkları, kapatma, toplumsal aralık, karantina üzere tedbirler hem tüketici talebini, turizm bölümünü, perakende dalını olumsuz bir tarafta etkiledi, güç tüketimini birdenbire ve şiddetle düşürdü.
İkincisi; salgın, hayli uluslu şirketlerin biroldukça üretim platformuna konut sahipliği yapan Çin’in Vuhan kenti karantinaya alınınca ortaya çıkan durumun sergilediği üzere birfazlaca noktada tedarik zincirlerini koparttı, üretim ve nakliyat ötürüsıyla güç tüketimi süratle frene bastı.
Covid-19 aşıları, test sistemleri devreye girer ve sıhhat bölümü son gelişmelere ahenk sağlarken; hükümetler ekonomik basınca dayanamayarak tedbirleri azaltmaya, tüketici talebi ve iktisat süratle canlanmaya başladı. Güç bölümü de bu duruma ahenk göstermekte zorlanınca arz yetersiz kaldı.
Getty Images
Ekolojik boyut ise iklim krizinin tesirleriyle olduğu kadar iklim krizini tedbire sürecinde fosil yakıtlardan uzaklaşma gayretlerinin piyasalara getirdiği belirsizliklerle de bağlantılı. Sonbahar ve kış mevsiminde kimi bölgelere birdenbire çöken çok soğuklar gaza, petrole ve hatta kömüre olan talebi apansız arttırıyor.
Buna karşılık yazları çok sıcak hava dalgaları, soğutucu ve klima kullanması üzerinden elektriğe olan talebi birdenbire ve süratle arttırıyor.
Ek olarak çok soğuklar Avrupa’da kimi yerlerde elektrik üreten rüzgâr tribünlerinin verimliliklerini azalttı.
bu biçimde bir soğuk dalgası ABD’nin Teksas eyaletinde, vaktinde kışa hazırlayacak yatırımlar ihmal edilmiş bir dağıtım şebekesini günlerce çalışamaz pozisyona soktu.
Asya’da, Çin’in güneyinde su baskınları kararı kimi kömür madenlerinin randımanı düştü.
İklim krizinin tesiriyle oluşan kuraklıklar, bilhassa Çin’de ve Güney Amerika’da da hidroelektrik üretiminin kapasitesini ve randımanını düşürdü, doğal gaza ve kömüre olan talebi arttırdı.
Özetle güç bölümü, Covid-19 kontrol altına alınmaya başlarken süratle artan güç talebini gerektiği üzere karşılayamadı.
Yukarda değindiğim ekonomik şartlara ek iki etkenden daha kelam etmek gerekiyor.
Bunlardan biri 1980’lerden başlayarak süratle özelleştirilen güç bölümünde üretici ve dağıtıcı şirketlerin, sabit sermaye yatırımlarını en az da tutmaya çalışarak, evvela var olan sabit sermayeden en yüksek karı üretme eforu üzerinde odaklanmış olmalarıyla ilgili:
Hem kapasite gereken süratle artmadı, birebir vakitte var olan alt yapı eskimeye, kırılganlaşmaya başladı.
İkincisi, yatırım bankaları, fosil yakıttan uzaklaşma sürecinin, yenilenebilir teknolojilerin gelişmesinin hızlanma mümkünlüğünü düşünerek, kapasite arttıracak krediler karşısında giderek daha az istekli davranmaya başladılar.
2000’li senelerda iklim krizi konusu öne çıktıkça; ABD’de kaya gazı ve topraktan basınçla çıkarılan petrol alanındaki çalışan birden fazla orta büyüklükteki üreticiler, kredi alabilme olasılıklarını muhafaza hesabıyla, meblağları, karlılıklarını yüksek tutabilmek için kapasiteyi bilerek arttırmadılar.
Öbür taraftan, globalleşme devrinde, likit doğal gaz tedarik süreci, talebi boru çizgileriyle ve uzun periyotlu kontratlarla karşılama pratiğinden, tankerlere ve spot piyasa alımlarına hakikat kaymaya başladıkça, bütünleşmiş, son derecede dinamik bir gaz piyasası oluşmaya, dahası gaz bir girdi olma özelliğinin yanı sıra, bir yatırım enstrümanına dönüşmeye, fiyatı da spekülasyon konusu olmaya başladı.
Bu da güç bölümünde, fiyatın belirlenmesinde arz-talep ilgisinin katkısını daha da istikrarsızlaştırdı.
Jeopolitik-jeoekonomi de kıymetli bir etken
Jeopolitik-jeoekonomik meseleler da arzın talep karşısında yetersiz kalmasına, meblağların yükselmesine katkı yapıyorlar.
Örneğin, Rusya devlet şirketi Gazprom, Avrupa’ya verdiği gazı artırmadı ya da artıramadı.
Bu durum tahminen Ukrayna meselesine, Avrupa Birliği (AB) ve NATO’nun tutumuna bir reaksiyon olarak okunabilir.
Fakat, şayet artırmamış değil de artıramamış ise bu durum, Rusya’nın gaz piyasasında Avrupa Birliği’nin Çin karşısında rekabet gücünü kaybetmesi ve gazın Avrupa yerine Çin’e gidiyor olması olarak da yorumlanabilir.
Bu hususta analistler içinde çabucak hemen bir görüş birliği yok. Bu belirsizlik de fiyatlar üzerinde baskı yaratan bir öteki etken olarak karşımıza çıkıyor.
Lakin, 2020-21 güç “krizinin” gerisinde, en kıymetli jeopolitik-Jeoekonomik etken olarak Çin’in artmaya devam eden güç talebinin yattığını söyleyebiliriz. (Adam Tooze, “Energy crisis 2021- The China shock, 28/12/21)
Memleketler arası Güç Ajansı’nın (IEA) son kömür raporunda (Coal, 2021 Analysis and Forecast 2024) işaret edildiği üzere Çin dünyada kömür üreten, tüketen ve ithal eden ülkelerin başında geliyor.
Reuters
Çin ihtiyacını karşılayacak ölçüde kömür üretemediği vakit ve açığı ithalat ile kapatamadığında, gaz tüketimine ve ithalatına yöneliyor.
Çin, Likit Doğal Gaz ithalatında da 2020 ve 2021 senelerında, Japonya’yı geçerek bu alanda dünya birincisi oldu.
IEA’ya nazaran dünya gaz piyasasında da fiyatları, Çin’in ihtiyaçları yönlendiriyor.
Geçtiğimiz iki yılda Çin’de iklim şartları (sel baskınları), Covid-19 tesirleri, kömür bölümünü, üretimi küçük madenlerden büyük madenlere kaydırarak yenden yapılandırma sürecinin tesirleri kömür üretimini aksatırken elektrik talebini (aşırı soğuk, çok sıcak dalgaları) artırdı.
Çin’in en değerli tedarikçileri olan Asyalı üreticiler de misal niçinlerle, kapasite kahrı çektiklerinden, açığı kapatamayınca Çin’de güç tüketimi talebi talep doğal gaza yöneldi.
Bu sırada Çin global ısınmayla çaba bağlamında başlatmış olduğu kampanya kapsamına 7 milyon hanenin daha ısıtma sistemlerini kömürden gaza çevirdi.
- ABD güç fiyatlarını düşürmek için stratejik rezervlerinden 50 milyon varil petrolü kullanıma sunacak
- Kuzey Akım 2: Almanya pürüzü daha sonrası Avrupa’da doğal gaz fiyatları yüzde 17 arttı
- Doğal gaz meşakkatinin art planı: Krizin sorumlusu Rusya mı?
2021’de Çin iktisadı %8 seviyesinde büyüdü. Çin’in elektrik tüketimi bu vakitte yaklaşık %10 arttı.
IEA bu basıncın tesirlerinin 2024 yılına kadar uzayabileceğini düşünüyor.
AB ekonomilerinin doğal gaz ithalatı ihtiyaçlarının AB sıhhat sistemleri Covid-19 sürecine adapte pek, ekonomileri toparlandıkça artmaya devam edeceğini var düşünürsek; güç tedarik süreçlerindeki, fiyatlarındaki istikrarsızlıkların 2022 yılı boyunca faal olmaya devam etmesini bekleyebiliriz.